Yayın programında bir değişikliğe yönelip Mimesis’in 4. sayısını bütünüyle Yoksul Tiyatro’ya ve onun yaratıcısı Tiyatro Laboratuarı’na ayırmak basit bir seçimin sonucu değildir. 60’lı yıllardaki faaliyetleri Polonya’nın sınırlarını aşan bir etki yaratan Tiyatro Laboratuvarı’nın Stanislavski’den sonra tiyatro alanında bir kez daha araştırma öğesine belirleyici bir işlev yüklemesi ve hem derinlemesine hem de kapsamlı bir biçimde sürdürdüğü araştırmaların sonuçlarını çeşitli prodüksiyonlar ve kurslar aracılığıyla görünür kılabilmesi Yoksul Tiyatroya özel bir vurgu yapılmasını haklı çıkaran başlıca nedendir. Ayrıca Türkiye’de Yoksul Tiyatroyu tanımamızı sağlayacak kapsamlı bir çeviri faaliyetinin hiç gerçekleşmemiş olması da Mimesis 4’ün yayınlanmasını destekleyen bir olgudur.
Tiyatro Laboratuvarı ve Yoksul Tiyatro hakkındaki bilgilerin Türkiye’de söylenti düzeyinde ya da ansiklopedik kalması tartışma bir yana ciddi bir tanımayı bile olanaksız kılmıştır. Üstelik ansiklopedik nitelikteki özet bilgilerin Yoksul Tiyatronun genel ve şematik bir tanıtımını her zaman yapabildiklerini söylemek de mümkün değil. Örneğin Sevda Şener’in Dünden Bugüne Tiyatro Düşüncesi’nde[1] Yoksul Tiyatronun özet tanıtımının yapıldığı söylenebilir. Fakat Özdemir Nutku’nun Dünya Tiyatrosu Tarihi 2’de[2] Polonya’da İlkel Tiyatroya Dönüş: Grotowski başlığı altında yaptığı özet-tanıtım Yoksul Tiyatroyu olgun haliyle yansıtmaktan bütünüyle uzaktır. Bunun nedeni kaynakçada belirtilmesine rağmen Towards A Poor Theatre’dan hiç yararlanılmaması, sadece Eugenio Barba’nın Tiyatro Laboratuvarı 13 Rzedow adlı makalesinin özet çevirisiyle yetinilmesidir –basit bir karşılaştırma bu noktayı aydınlığa kavuşturacaktır. Oysa Tiyatro Laboratuvarı 13 Rzedow, Tiyatro Laboratuvarı’nın “ritüel katılım”ın peşinde koştuğu bir geçiş dönemini yansıtır. Olgun döneminde Yoksul Tiyatro vurgusunu “ritüel katılım”dan mitle “yüzleşme”ye kaydırmıştır.
Belirtilmesi gereken başka bir şey de özet bir tanıtım yapıp ardından “Bu kuramlar ilgi çekici de olsa, gerek oyuncunun ‘trans’ durumuna girmesi gerekse seyirciyle olan ilişkisi açısından bir çıkmaz sokaktır.”[3] türünden hangi öncüllere dayandığı belli olmayan bir sonuca ulaşmanın bir önyargıyı formüle etmekten başka bir işe yaramayacağıdır.
Mimesis 4’ün işlevini Tiyatro Laboratuvarı’nın Yoksul Tiyatro dönemini tanıtmasıyla sınırlamak yanlış olacaktır. Ardında zengin bir miras bırakan Yoksul Tiyatro pratiğinin Türkiye’deki tiyatro pratiğine esin verici bir etkide bulunabileceğini düşünüyoruz. Ve bu düşünce en başta kendi özel deneyimimizin bir sonucudur. Yoksul koşullarda tiyatro yapmaya mahkûm amatör ya da yarı-profesyonel tiyatro topluluklarının bu mahkûmiyetlerini nasıl bir avantaja dönüştürebilecekleri hakkında Tiyatro Laboratuvarı’nın Yoksul Tiyatro pratiğinden çıkardığımız bazı sonuçların BÜO üstündeki etkisi yoğun olmuştur. Yönetmen tiyatrosuna alternatif farklı bir reji anlayışına yönelmemiz, oyunculuk çalışmalarını disiplinli ve üretken bir biçimde ve prodüksiyon fetişizmine düşmeden organize etme çabamız, estetik pratiğimizi deneysellik adına kaosa dönüştürüp buna da özgünlük demekten kaçınmamız, grup içi etikle grup içi üretkenliğin bağdaşmasını sağlama uğraşımız, bütün bunlar Tiyatro Laboratuvarı’na referans yaparak attığımız adımlardı.
Elbette, Yoksul Tiyatro’nun esin verici yanını vurgulamak onu eleştiri kapsamı dışına tutmak anlamına gelmez. En azından bizim için ilk tanışmanın doğurduğu şaşkınlık ve gözümüzü kamaştıran hayranlığın aşılmasında yarar vardır. Aradığımız bizi olduğumuz yere çakacak bir imge değil. Fakat eleştiriden kasıt da sorumsuzca bir unutuş, basit bir terk ediş olmamalı. Yoksul Tiyatronun eleştirisi temelsiz yargılarla değil, Tiyatro Laboratuvarı’nın 60’lı yıllardaki tiyatro içi ve tiyatro dışı bağlantıları irdelenerek yapılmalıdır. Mimesis 4 aynı zamanda böylesi bir uğraşa girmek için zorunlu bir ön adım olarak kabul edilmelidir.
1991
Bu Sayıya Katkıda Bulunanlar
Hülya Bahçeci, Hakan Çivi, Çiğdem Genç, Metin Göksel, Hakan Gürel, Ömer F. Kurhan, Handan Öz, İhsan Özçıtak, Sevilay Saral, Bora Tanyel, A. Cüneyt Yalaz, Süha Yaygın, Okan Yücel
[1] Sevda Şener; Dünden Bugüne Tiyatro Düşüncesi. s. 263-266. Adam Yayınları, İstanbul 1982
[2] Özdemir Nutku; Dünya Tiyatrosu Tarihi, Cilt 2. s. 252-255. Remzi Kitabevi, İstanbul 1985
[3] Nutku, A.g.e., s. 255