Bu metin, Mimesis Tiyatro/Çeviri-Araştırma Dergisi’nin 14. sayısında (Mayıs 2008) yayınlanmıştır.
Bu söyleşi Abdullah Arı, Ayşan Sönmez, Mehmet Özveren ve Özgür Çiçek tarafından Ekim 2007 tarihinde İstanbul Bağcılar’da yapılmıştır. Söyleşiye Lotus Kültür Merkezi’nden Ayfer Avcı, Ecmel Öztekin, Erkan Okur, İbrahim Özel, Lokman Ertan, Necmettin Kuryeş, Vehbi Karabulut ve Yüksel Okuyucu katılmıştır.
Arkadaşlar bugün Lotus Kültür Merkezi ve kültür-sanat alanında yürüttüğünüz çalışmalar hakkında sohbet etmek istiyoruz. İsterseniz önce isminizden başlayalım. Neden Lotus ismini seçtiniz? Lotus bir tür bataklık çiçeği, değil mi?
Lokman: Kültür merkezinin kuruluş aşamasında, 2004 yılında, çok isim aradık aslında. Şöyle düşündük: Özellikle varoşlarda yaşanan o kirli yaşama ve burada yapacağımız böyle bir çalışmaya denk düşecek bir isim bulalım. Ben bir yazı okumuştum. Bu yazının bir yerinde lotus çiçeği bir örnek olarak veriliyordu. Araştırdığımızda bunun bize çok denk gelecek bir isim olduğunu düşündük. Pisliğin içinde tertemiz bir çiçek yetişiyor. “Bize bundan daha uygun bir isim olamaz” dedik. Kimileri “Biz hayatımızda ilk defa duyuyoruz” dedi. “Çok acayip” diyen insanlar da oldu ama bu çiçeğin bizim hayatımızdaki anlamı çok önemli. Çünkü onun filizlenmesi bizim filizlenmemize benziyor.
Buraya tinerciler geldi, hırsızlar geldi, çok farklı yaşam tarzında olan insanlar geldi ve kendilerine farklı bir alan buldular. Dolayısıyla “biz kirli yaşamın içerisinde temiz bir yapı kuralım” dedik. “Temiz gençler de yetişebilir” dedik. “Tüm pisliklerine rağmen güzellikler üretebiliriz” dedik. Bu yüzden ismimizi Lotus koyduk.
Peki, bu kirli yaşam dediğiniz şeyi biraz açar mısın?
Ayfer: İnanın sokakta o kadar çok pislik var ki, gençler bunlara mutlaka adım atıyor. Şahsen ben de adım attım ama gerçekten kendimi çok çabuk kurtardım. Böyle yerlere gelerek aslımı kaybetmeden değerli şeylerle uğraşmaktan zevk alıyorum. Kuruluş amacımız da sokaktaki gençleri o kötü yollardan döndürmek, örneğin uyuşturucuya ve çetelere bulaşmamalarını sağlamak, buralara çekmek, asıllarını, kültürlerini kaybetmeden yetişmelerine, bir şeyler öğrenmelerine fırsat hazırlamak. Bağcılarda olsun, diğer ilçelerde olsun sokaktaki insanların, biz gençlerin Lotus gibi kültür merkezlerine çok ihtiyacımız var.
Peki, uyuşturucudan bahsettin. Bağcılar’da çok yaygın mı?
Ayfer: Ben şu anda lise öğrencisiyim. Benim eski ilköğretim okulumun kapısının önüne uyuşturucu getirip satanlar vardı. Bunları duyuyorum. Öğretmenlerim de söylüyor. Artık o kadar ki, okul önünde simit satmaya benzer olmuş bu. Gerçekten. Uyuşturucuyu getirir okulun önünde satarlar. Mesela gidersin bir kafeye eline uyuşturucuyu sıkıştırırlar. Ya bunu alacaksın ya da girmeyeceksin. İlk girdiğin zaman sana bir içecek ikram ederler. O içeceğin içinde mutlaka bağımlılık ilacı vardır. Sen istemeden de onu içeceksin. İçtikten sonra seni hep oraya götürme isteği uyandırır. Gidersin yani. Böyle başlıyor. Hangi kesimden olursa olsun arkadaşını seçtiğin zaman farklı oluyorsun. Ben arkadaşlarımı buraya getirmeye çalışırım çünkü özlerine dönsünler diye. Türk arkadaşlarımı getiririm benim özümü anlasınlar, benim kim olduğumu, benim dilimi anlasın diye. Diğer ortamlara da gittim ama gerçekten döndüm dolaştım burayı buldum. Her ortama da girdim. Çünkü öğrenciyim çok fazla arkadaşım var. Gerçekten burası benim aslım. Burası benim nereden geldim, nereye gidiyorum sorularına cevap alabildiğim yer.
Bağcılar’da ağırlıklı olarak Kürtler yaşıyor. Burada bildiğimiz kadarıyla Aleviler de kalabalık. Başka hangi etnik gruplar var?
Ayfer: Burada Türkler de fazladır. Aleviler de çok fazla. Ama Kürtler kadar değil. Kürtler bu çevreyi hakimiyeti altına almış bir topluluk olarak görülüyor.
Ecmel: Baxcîlar, cihê ku însanên ji gundê xwe dûrketin e, gundê wan hatiye şewitandin e. Ji ber ku sîstema qirêj, evîndariya însanan baş bi ser neketiye. Ji bo civaka Mezopotamya, ji bo civaka Anatolyê cihên wek Lotûsê bi rastî jî girîng in. Yanî li cihekî sîstemek heye û însanan
qirêj dike, tu jî li hemberî vê sîstemê, sîstemek alternatîf, lê sîstemek hêja ku însan bikari bin bi rengê xwe bijîn, bi zimanê xwe bijîn, ji bo însan ji xwe hez bikin, ji rastiyê xwe hez bikin tu xebatekî dikî. Ji ber vê yekê jî Lotûs ji me re girîng bû. Me li berê di bin bana partîke siyasî de xebatên xwe berdewam dikir in. Lêbelê demeke wisa hat ku ev pêwîstî bi awayekî eşkere xwe anî di rojevê. Divê ku ev xebata çand û hunerê êdî tenê di bin bana partîke siyasî an jî komelekê de nemîne. Bi serê xwe bibe navendek, bi serê xwe bibe xwediyê gotinekê, bi serê
xwe bibe xwediyê bersivekî. Me li navendek damezrand. Vê gavê tenê ciwanên kurd na, ciwanên tirk jî tên li vê derê. Ên Karadenizê, Manîsa, Ordiyê jî tên li vira. Yani ji bo wan jî girîng e. Bi rastî jî belkî civaka wan hinekî dûr ma ne, çandên cuda nas nekirine, tenê çand û huner ji televizyonan temaşe kirine. Lêbelê kesên ku niha xwe di nav vê xebatê de dîtine, poşman ne bûne. Û beşdarbûna wan jî her tim diçe berfi reh dibe.
Li vê derê hebûna însanan tê înkarkirin. An jî ji bo tune kirina civakekî siyasetek heye. Yanî hebûna gelekî heye, bi hezar salin li ser vê axê dijî, lê li alikî ve jî sîstema dewletê heye û dibêje “ev gel tune ye”. Ji bo pirsgirêkên însanan, civakê bîne zimên bi rastî jî gelek cara sîyaset jar dimîne, an jî rastî gelek astengiya tê. Li vê derê em bawerin ku bi reya çand û hunerê ve zêdetir bala însanan dikşînin û gelek tiştan dikarin bînin ziman. Îro karmendekî avahî çiqas eziyetê dikşîne, gelo ji bo çiqas peran çiqas eziyetê dikşîne? Yanî îro pirsgirêkên van karkeran tenê siyasetmedar dikarin bînin ziman, na!
Îro me bi xwe li vê derê li nav vê xebatê de cih girtiye, lê kesî ji me re tu derfet amade nekiriye. Yanî belkî çend kesan bi serê xwe ev biryar hildane. Tiştekî wisa pêwist dîtine û xebat kirine. Lêbelê li gorî şert û mercên civakên dinê a me qet baş nîne. Lêbelê em wiha bêjin li Ewrûpa an jî derdorê wê, zarok dema dayik dibin ku heta bîst saliya wan têne perwerdekirinê. Ji bîst salî wirde jî hemû saziyên wan derfetên xwe ve wan re amade ne. Lê dema em Tirkiyê dinêrin tu derfet tune ye.
Tenê dike fi krek hebe yanî ya emê bibin wek sistema qirêj û emê xwe înkar bikin…. Wek gotina dewletê a “Elewî li Tirkiyê tune ne, wek gotina Yahûdî tune ne”… an jî “Kurd tune ne”… an jî “Ereb tune ne”… an jî em dê bibêjin “navê wan hene lê tu girîngiya wan tune ne” an jî emê rabin ser xwe tiştekî bikin. Va ye em ji bo vê cihekî waha rê ve dibin, cihekî waha didin jiyandin. Li vê derê însan bi serê xwe dikarin bi rayekî çêkin, bi serê xwe biryar hildin û rabin xebat bikin. Yanî tiştekî pir ecêb e. Bi operasyonekî ve çima derbekî nadine sûçên fuhûşê, tilyakê, diziyê? Çima gelo heta ku rewş tê vê qonaxê em tiştekî nakin, derbazî pêşiyê nabin? Tiştekî mezin, li nav vê de tiştekî balkêş ê mezin heye. Tilyaka ku însanan qirêj dike bi awakî eşkere niha li nava kuçan de tê fi rotin. Dema mîrov ji mala xwe heta ku tê vê derê Lotûsê, bi rastî jî mîrov dikare li vana gelek ciya bibîne, jinan an jî keçan difi roşin. Ji vana polês jî dibînin dewlet jî dibîne. Gelek caran ew jî di nav wî karî de ne. Lê em dibêjin ku “em vê qirêjiyê re alternatîf in”. Belkî vê gavê me gelek tişt nikiribi ye, tenê bi pirsgirêkên damezrandinê re têkil bû ne. Belkî me hinek tişt ne afi rand, ji nû ve hinek tişt ne anibi ye rojevê jî, lê armanca me ev e: Ew kesên ku sêzdeh gulan berdidin zarokên sêzdeh salî, wana emê deşîfre bikin. Em girîngiya çand û hunerê li vê derê dibînin. Yanî ew tiştên li zindana Amedê bûne li dinyayê tu deran nehatiye jiyandin. Zarokekî Hîlwanê hebû, navê wî Cemal bû. Ji ber ku bi tirkî nizani bû, ewî dikujin û cenazê wî dixin tûran û çar alan belav dikin. Ji ber vê yekê emê pirsgirêkên wan bînin ziman. An jî mesela dema ji mala xwe der tê çi dibe, weke me got keçan difi roşin.
Zarokên divê ku li dibistanê bin li kuçan hatine qirêj kirin. Destmalan difi roşin, benîştan difi roşin, li ber sermê ne, yanî cil li ser wan tune ye, tazî ne. Yanî ev çi ye? Gelo çima dewlet di şevekî de pêncsed kesî digre, an jî operasyon dike bi hezaran însan digre, lê belê nikare di zagona xwe a bingehîn de hinek guhertinan çê bike, li derbazî ber wan bûyeran be? Dikare bike lê dibe ku eva li karê wî tê. Di daxwaziya wê de dibe. Ji xwe zihniyeta dewletê jî ev e. Yanî dewlet bi serê xwe zihniyetek e. Êdî tu daxwaziyê me ji dewletê tune ye. Heta îro gelek tişt bûn, gelek daxwazî çê bûne, gelek daxwaziyên demokratîk çê bûne, lê li ber wan helwestan, li ber van daxwazan tu encam tune ye. Çand û huner, şano, sitran, helbest, çîrok ev jî ziman in. Mîrov dixwaze tiştên herî rast bîne ziman, yanî ez bawerim ji bo mîrov ramanên xwe bîne ziman reya herî rast çand û huner e. Ji ber vê yekê, min tercîha xwe li ser çand û hunerê hilda. Ji bo mîrov van dubendiya û cudabûna bîne ziman, rola çand û hunerê pir girîng e. Hêza me a têra hinek tişta biguhire heye. Niha me hinek kesên ku di kuçan de ji sîstema dewletê dûr xist. Hinek ji wana alkol bikar danîn, di serê kuçan de her roj şer dikirin, şerê çetwariyê. Bi rastî dewlet jî wek berê ji siyasatê natirse, ji çand û hunerê ditirse.
Îro ji me ditirse. Ji bo çi me ditirse? Li vê derê rojê sed heb ciwan tên diçin. Yanî ev ciwan her çiqas jî em bêjin bi gorî armancên xwe bi ser neketin be jî, lê em dikarin bêjin xebatek tê kirin. Ji ber vê yekê banga me ji bo ciwanan, ji bo gel, ji bo gelê Tirkiyê, ji bo dewleta Tirkiyê, ji bo saziyên sivîl û siyasî re gotina me ev e ku xebata em dikin xebateke însanî ye. Xebata herî rast ev e. Emê xebata xwe berdewam bikin. Her çiqas em heremî jî bin, wek cihekî merkezî nebin jî xebata me dê berdewam bike. Yanî em ji ber qirêjbûnê serê xwe natewînin. Ez dikarim evqasî bêjim.
Türkçesi: Bağcılar köylerinden uzaklaşmış, köyleri yakılmış insanların göç ettiği bir yerdir. Kirli sistem yüzünden insanların sevdaları iyi sonlanmamıştır. Sevdaları, sevgileri yarım kalmıştır. İstekleri, düşünceleri yarım kalmıştır. Mezopotamya toplumu için, Anadolu toplumu için Lotus gibi yerler gerçekten önemlidir. Yani bir yerde bir sistem var ve insanları kirletiyor, sen de bu sisteme karşı, alternatif bir sistem, ama insanların kendi rengiyle, kendi diliyle yaşayabildiği önemli bir sistem kurmak istiyorsun ki insanlar kendilerini sevebilsin, kendi gerçekliklerini sevsinler diye. Lotus bu yüzden de bizim için önemliydi.
Bizler eskiden siyasi bir partinin çatısı altında çalışmalarımızı yapıyorduk. Ancak öyle bir zaman geldi ki kültür-sanat çalışmalarının sadece siyasi bir partinin veya bir cemiyetin çatısı altında kalmaması gerekliydi. Kendi başına bir çekim noktası haline gelmesi, kendi adına söz sahibi olması lazımdı. Biz bir merkez kurduk, şu an burada sadece Kürt gençleri yok, Türk gençleri de geliyorlar buraya. Karadenizli, Manisalı, Ordulu da buraya geliyor. Yani onlar için de önemli. Gerçekten de. Belki onların toplumu biraz uzak kalmış, farklı kültürleri tanımamışlardır, kültür ve sanatı sadece televizyondan izlemişlerdir. Ancak şu an kendilerini bu çalışmanın içinde görenler pişman olmamışlardır. Katılımları giderek de artıyor.
Burada insanların varlığı inkar ediliyor. Ya da bir toplumun yok edilmesine yönelik bir politika var. Yani bir halk var, binlerce senedir bu topraklarda yaşıyor, ama bir tarafta da devlet sistemi var ve “bu halk yoktur” diyor. İnsanların sorunlarını dile getirmek için çoğu zaman siyaset gerçekten de aciz kalıyor, ya da birçok engele takılıyor. Burada biz inanıyoruz ki, kültür sanat yoluyla daha fazla insanın dikkatini çekiyoruz ve birçok şeyi dile getirebiliyoruz. Yani bugün bir inşaat işçisi ne kadar eziyet çekiyor, acaba ne kadar para için ne kadar eziyet çekiyor? Bugün bu işçilerin sorunlarını sadece siyaset yapanlar mı dile getirebilir? Hayır!
Bugün burada kendi kendimize bu çalışmaları yapıyoruz ama bize hiç kimse bir olanak sunmamıştır. Yani belki birkaç kişi bunun kararını almıştır. Böyle bir şey gerekli görülmüş ve çalışılmıştır. Ancak başka toplulukların koşullarına göre bizimki iyi sayılmaz. Diyelim ki Avrupa ve çevresinde, çocuklar doğduğundan itibaren yirmi yaşına kadar eğitim görüyorlar. Yirmi yaşından sonra da her türlü olanakları hazır. Ama Türkiye’ye baktığımızda hiçbir olanak yoktur. Yani biz ya kirli sistem gibi olup kendimizi inkar edeceğiz… Devletin
“Türkiye’de Aleviler yok, Yahudiler yok” demesi gibi… ya da “Kürtler yoktur”… ya da “Araplar yoktur”… veya “isimleri var ama herhangi bir öneme sahip değiller” diyeceğiz ya da kalkıp bir şeyler yapacağız. İşte bu yüzden biz böyle bir yeri yürütüyoruz, böyle bir yeri yaşatıyoruz. Burada insanlar kendi başlarına görüş oluşturabiliyor, karar alabiliyor ve kalkıp iş yapabiliyorlar.
Yani çok acayip, çok acayip bir şey. Bir operasyon yapıp fuhuşa, uyuşturucuya, hırsızlığa niye darbeyi vurmuyorlar? Niye durum bu noktaya gelene kadar biz hiçbir şey yapmıyoruz, önleyemiyoruz? Çok büyük, dikkat çekici bir şey var bunun içinde. İnsanı kirleten uyuşturucu şu an sokak aralarında açıkta satılıyor. Evimizden buraya Lotus’a gelene kadar, gerçektende birçok yerde bunu görebiliriz, kadınları veya kızları satıyorlar. Bunları polisler de devlet de görüyor. Çoğu zaman onlar da bu işin içindeler. Ama biz diyoruz ki “biz bu kirlenmişliklere bir alternatif olabiliriz”. Belki şu an birçok şeyi yapmış değiliz, sadece oluşumla ilgili sorunlarla ilgilendik. Belki bazı şeyleri yaratamadık, birçok şeyi yeniden gündeme getirememiş de olabiliriz, ama amacımız şudur: O on üç yaşındaki çocuklara on üç kurşun sıkan kişileri biz deşifre edeceğiz. Biz kültür sanatın önemini burada görüyoruz. Yani Amed cezaevinde yaşananlar dünyanın hiçbir yerinde yaşanmamıştır. Hilvanlı bir çocuk vardı, ismi Cemal. Türkçe bilmediği için, onu öldürdüler ve cenazesini torbalara koyup dört bir yana bıraktılar. İşte bu yüzden onların sorunlarını dile getireceğiz. Sokaklarda görüyoruz, okulda olması gereken çocuklar, annelerinin dizlerinde uyuması gereken çocuklar, sokaklarda kirletiliyorlar. Mendil satıyorlar, sakız satıyorlar, soğuktalar, yani üstleri başları yok, çıplaklar… Yani bu nedir? Niye acaba devlet bir gecede 500 kişiyi tutuklayabiliyor, ya da operasyon yapıp binlerce insan yakalıyor, ancak anayasalarında biraz değişiklik yapıp, bu olayların önüne geçemiyor?
Yapabilir ama bunlar işine geliyor demek ki. Zaten devlet zihniyeti de bu işte. Yani devlet başlı başına bir zihniyet. Artık devletten bir medet ummuyoruz. Bugüne kadar çok şey yaşandı, çok fazla demokratik talep oldu, ama o talepler karşısında hiçbir sonuç yoktur. Kültür-sanat, tiyatro, türkü, şiir, öykü bunlar da bir dildir. İnsan en doğrusunu dile getirmek ister, inanıyorum ki insanın düşündüklerini dile getirmesinin en iyi yolu kültür-sanattır. Bu yüzden ben tercihimi kültür-sanattan yana koydum. İnsanın bu çelişkileri, bu ayrıklıkları dile getirmesinde kültür-sanattın rolü çok önemlidir. Bir şeyleri değiştirmeye gücümüz vardır.
Sokaktaki kişilerin bir kısmını sistemden uzaklaştırdık; bazısı alkol kullanıyordu, köşe başlarında her gün kavga ediyorlardı, çete kavgası.
Devlet de eskisi gibi siyasetten korkmuyor, kültür-sanattan korkuyor. Bugün bizden korkuyor. Niçin korkuyor? Buraya gelip giden yüz genç var. Yani her ne kadar bu gençler kendi hedefleri doğrultusunda tam anlamıyla başarılı olamadı desek de bir çalışma yapıldığını söyleyebiliriz.
Bu yüzden gençlere, halka, Türkiye halkına, Türkiye devletine, sivil ve siyasi kuruluşlara da diyeceğimiz şu ki yaptığımız çalışma insani bir çalışmadır. En iyi çalışma budur. Biz çalışmaya devam edeceğiz. Her ne kadar yerel de olsak, merkezi bir yer olmasak da çalışmamız devam edecek. Yani biz başımızı kirliliğe karşı eğmeyeceğiz. Bu kadarını söyleyebilirim.
Ağırlıklı olarak şu noktaları vurguluyorsunuz: “Asimilasyon”, “bireycileşme”, “çeteleşme” ve “yozlaşma”. Lotus Kültür Merkezi bunlar karşısında durabilmek için bir imkan yaratıyor.
Yüksel: Biraz daha geniş bir yelpazede değerlendirdiğimiz zaman, bütün bu bahsettikleriniz 12 Eylül askeri faşist darbesi ile gelişen olgular. Darbe yapıldığından bu yana tamamıyla asimilasyona ve yozlaşmaya yönelik bir çalışma yürütülmüştür. Bu sadece Kürt gençlerini değil, genel olarak politize olan gençliği apolitize hale getirmeyi amaçlamıştır.
Bunun en büyük araçlarından bir tanesi, İspanya’daki Franko rejiminin 3F mekanizmasının işletilmesidir. Bir, fuhuştur. İki, futbol denilen afyondur. Üç, çeteleşme ile insanları tamamıyla kendi öz yapılarından koparmaktır. Bu gettolaşmış alanlara, Bağcılar gibi, Esenler gibi varoşlara baktığımız zaman insanlar kendi özlerinden, kendi değerlerinden koparılmış, apolitikliğe entegre edilmiştir. Aslında Türk toplumuna baktığımız zaman onun da kendi öz toplumuna dair bir inancı var mıdır, yok mudur? Aslında sorulması gereken soru budur. Onlar da koparılmıştır. Asıl dayatılan şey, insanları bu kapitalist sistemin geliştirildiği yapının içine alıp, o çarkın içerisinde eritmek ve çürütmektir. Lotus gibi, Arzela gibi Mezopotamya Kültür Merkezi (MKM) gibi kültür merkezlerinin de amacı insanları bu dönüşüm içerisinden kurtarmaktır. Bizim asıl hedefimiz budur.
Kendi kültüründen kopartılmaktan bahsettin. Akla ilk önce ana dil kullanımı geliyor. Buradaki Kürt gençleri ana dillerini kullanıyorlar mı?
Yüksel: Kürt gençliği kendi dilini konuşuyor mu? Hayır konuşmuyor. Çünkü bu ortam yaratılmamıştır ona. Örneğin bir iş ortamında, bir tekstil atölyesinde (ağırlıklı olarak tekstilde çalışır insanlar) ortamda sadece Kürtler de olsa aralarında konuştukları tek bir dil vardır: Türkçe. Çünkü bu yapısal olarak artık onların beynine işlenmiştir. Küçükken evde Kürtçe konuşur. Bir anda hiç tanıdık olmadığı bir dille eğitim almaya başlar. Bu aşamada yozlaşmıştır işte. Kendi kültüründen uzaklaştırılmıştır. Gençlik kendini bulamıyor. Çünkü kendi bulacak ortamı yaratamamıştır. Bugün konfeksiyonda çalışan arkadaşlarımız ne dinliyor? Genellikle arabesk müzik dinliyor. Çünkü tek bir alternatif vardır orada. Tekstil atölyelerinde Kral TV dinleme alışkanlığı yaratılmıştır. Düşünsenize, 16-17 saatini orada geçiriyor insanlar, gece gündüz televizyon açık, evinden çok o ortamda yaşıyor. Ve ister istemez Kral TV kültürü beynine enjekte ediliyor. Çünkü devletin kendi politikasıdır bu. Bizim burada yaratmaya çalıştığımız kendi kültürümüzü, kendi özümüzü, kendi yapımızı var edebilmektir. Ne kadar Kürtçe konuşabiliyoruz kendi aramızda? Mesela ben Kürdüm. Ben bir
Kürt olmama rağmen Kürtçeyi doğru dürüst bilmiyorum. Çünkü bu asimilasyondan ben de etkilenmişim. Kendimi daha yeni yeni ortaya koyabilme şansını yakalıyorum. Sen hiç Kürtçe konuşamıyorsun. Kürtçe eğitimin yok, kültür alanların yok, müzik alanların yok. Tamamıyla sistemin içindesin ve sistemin bir parçası haline gelmişsin. Kendini nasıl ortaya koyabilirsin? Benim cezaevinde başıma geldi. Cezaevinde annem geliyor Kürtçe konuşuyor. Ben fazla Kürtçe bilmiyorum. O Türkçe bilmiyor. Konuştuğumuz üç beş Kürtçe kelime. Bu bile cezaevinde görüşümüzün kesilmesine neden oluyor. Yani bu kadar cendereli bir süreçtir. İşte bu kurumların en büyük anlamlarından biri de dili ve kültürü yaşatmaktır.
Peki arkadaşlar, Bağcılarda, sizinle benzer yönelimleri olan başka kültür merkezleri var mı?
Ecmel: Kesên mînanî me tune ne, lê kesên dişibine me hene. Hinek wanan herêma Elewiyan temsil dikin. Bi rastî komeleyên deveran li vê derê zêde hene. Nêzî 12-13 komeleyên deveran hene. Ê Sêwazê, Bilîsê, Amedê, Betmanê, Meletiyê… Komeleyên devera Karadenizê jî hene.
Türkçesi: Bizim gibi olanlar yok, bize benzeyenler var. Bazıları Alevi bölgesini temsil ediyorlar. Yöre dernekleri burada oldukça fazla var. 12-13 civarında yöre derneği var. Sivaslılar, Bitlisliler, Diyarbakırlılar, Batmanlılar, Malatyalılar… Karadeniz yöresinin dernekleri de var.
Yüksel: Bağcılar’da kültür-sanat alanında çalışma yapan Üç Karanfil Kültür Merkezi ve Tohum Kültür Merkezi var. Bunlar da ağırlıklı olarak devrimci sanat üzerine çalışma yürütüyorlar ama Kürt kültürüne hizmet ediyorlar mı diye sorarsanız, etmiyorlar. Kürt kültürüne hizmet eden Lotus Kültür Merkezi var. İstanbul geneline baktığımız zaman yanılmıyorsam 5 tane kurumumuz mevcut. MKM, Lotus, Arzela, Gençlik Kültür Merkezi (GKM) ve Hèvî Kültür Merkezi.
Lotus kurulmadan önce kültür-sanat çalışmalarınızı Demokratik Toplum Partisi (DTP) içinde yürüttüğünüzden bahsettiniz. Sonra siyasetten bağımsız, kendi ayakları üzerinde durmayı hedefleyen bir kültür-sanat anlayışının ihtiyacını hissediyorsunuz ve Lotus kültür merkezi kuruluyor. Bu ihtiyacı biraz daha açar mısınız?
Ecmel: Yanî ez bi xwe jî ji baskê ciwanên DEHAP’ê de bûm û ez qomisyona ji zarokên HADEP’ê de gîhiştim. Wê demê ew qas derfet tune bû. Min bi çalakiyên çand û hûnerê li Gungorenê ji pê xebata şanoyê ve dest pê kir. Li nav re çend sal derbas bû ez tev li baskê ciwanan bûm, paşê ez bin bandora muzîkjenan û muzîkê de mam, û min biryar da bi tembûrê lêxim. Di wê demê de jî ez hatibûm bajêr. Însanan li ser saziyeke ser bi xwe difi kirî, gufto dikir in. Damezrandina Lotûsê bi giştî biryareke bi cih e. Li vê derê hemû ciwan in. Êdî pewîst bû ku em karê xwe baş û ser rast bikin, me dixwest ne kesek di bin bandora me de bimîne û ne jî em di bin bandora kesî de bimînin. Me xwest ku em venêra siyaset û birokrasiyê dûr kevin. Ji ber vê yekê pêwîstiya cihekî ku siyasetê dûr wisa derket holê.
Türkçesi: Ben DEHAP’ın gençlik kollarındandım ve HADEP’in çocuk komisyonundan yetiştim. O dönemde bu kadar imkan yoktu. Ben kültür-sanat faaliyetlerine Güngören’de tiyatro çalışmasıyla başladım. Aradan birkaç sene geçti gençlik kollarına katıldım, müzisyenlerin, müziğin etkisinde kaldım ve bağlama çalmaya karar verdim. İşte o dönem de şehre gelmiştim. İnsanlar bağımsız bir yapılanmayı düşünüyor, tartışıyordu. Lotus’un kurulması tamamıyla yerinde bir karardır. Burada herkes gençtir. Artık işlerimizi düzeltmemiz lazımdı, daha sağlıklı götürmek istiyorduk, ne kimseyi etkimiz altında bırakmak ne de kimsenin etkisi altında kalmak istiyorduk. Siyasetin denetiminden, bürokrasisinden uzaklaşmak istedik. İşte bizim siyasi faaliyetlerden ayrı bir yer kurmamızı gerekli kılan buydu.
Siyasi bir yapı içinde kültür-sanat çalışması yürütmekle, bağımsız bir kültür-sanat yapısı içinde yer almanın açılımları çok farklı tabii. Siyasete endeksli olunca hareket alanı ister istemez daralıyor.
Ecmel: Tabî. Wê demê HADEP’ê de xebatên çand û hunerê hebûn, lê ew wek navgînekî dihate dîtin. Ji aliyê gel ve jî wisa dihate dîtin. Yanî gumanî digotin “zarokên me herin wê derê, ji bin qeyda tembûrê an jî şanoyê de, dê tev li siyasatê jî bin”. Çi dibû, xebatên çand û hunerê ew qas zêde dilkêş ne dibû. Tiştekî din jî hebû, li partiyê de pirsgirêka nasnamê li ser çalakiya siyasetê re tê nav kirin. Ji ber ku partî, saziya çand û hunerê nîn e, saziya siyasî ye. Bêguman li wê derê çand û hunera ku me dikir gorî xwezaya xwe diket plana duwem. Bi diyarî me zêde encam jê ne distent.Hevalên ji wilayetê dihatin navçê, wana digotin ku “emê werin tembûrê”, hevalekî din jî dihat em rexne dikirin, digote ku “hûn hevalê min ji siyasetê vediqetînin çand û hunerê didin”. Mesela li wê derê çi dibû, şer derdiket. An jî mesela hinek hevalên me dihatin tembûrê, an jî dihatin lîstikên gel, di demekî şûnde di bin bandora siyasetê de diman ji çand û hunerê dûr diketin, diçûn diketin siyasetê, ev car em aciz dibûn. Yanî hevdû asteng dikirin. Me dema ku dest bi vî karî kiri bû li hişê me de ev hebû; ji bo me çand û huner bingeh e, plana yekem de ye. Her waha gel jî ev yek dît, hevalên niha xebata siyasî dikin jî ev yek dît, qonjektûra siyasetê jî eva pêwîst dît. Kesên siyasetê dikin jî xwestin ku xebatên çand û hunerê pêş bikeve. Xwestin ku bila bi xeynî siyasetê be, yanî di bin bandora siyasetê de nemîne, bila bi serê xwe bibe civatek, bi serê xwe bibe saziyek.
Çand û huner li bin siya siyasetê de mayînê heq nake. Dema ku mîrov li mîtolojiyê dinêre, kevneşopiya dîroka rojhilata navîn dinêre çand û huner berî herî tiştî tê. Mesela hemû kirinên ereb an jî musilmanan jî perçekî çand û hunerê ye. Yanî rojîgirtin, nimêjkirin, bawerî jî perçekî çand û hunerê ye. Waha ji ber vê yekê dema mîrov lêkolîn dike, difi kire, dibîne ku çand û huner çiqas girîng e. Ji me re qonjektûra siyasetê girîng e, lê çand û huner ji me re hîn girîngtir e, em wisa dibînin. Yanî em na bêjin ku em ji siyasetê re alternatîf in, yanî niha tekoşîna tê kirin, siyaseta tê kirin, ji wêya tu acizayiya me tune ye.
Türkçesi: Tabi. Ben HADEP’teyken kültür-sanat çalışmaları vardı ama bu bir araç gibi görülüyordu. Halk tarafından da bu böyle görülüyordu. Yani muhtemelen diyorlardı ki “çocuklarımız oraya gidecek, bağlama ya da tiyatro kaydı altında siyasete de karışacaklar.” Ne oluyordu, kültür-sanat çalışmaları bu kadar cazip gelmiyordu. Başka bir şey daha vardı, partide kimlik sorunu siyaset faaliyeti üzerinden tanımlanır. Çünkü parti, kültür-sanat kurumu değil siyasi bir kurumdur. Bizim yaptığımız kültür-sanat çalışması bu nedenle, doğası gereği ikinci plana itiliyordu. Açıkçası çok fazla sonuç alamıyorduk. İlden ilçeye gelen arkadaşlar, diyorlardı ki “bağlamaya geleceğiz”, başka bir arkadaş da geliyor bizi eleştiriyordu, diyordu ki “siz arkadaşımızı siyasetten uzaklaştırıyor kültür-sanata bulaştırıyorsunuz”. Mesela orda ne oluyordu, kavga çıkıyordu. Ya da mesela bazı arkadaşlarımız bağlamaya geliyorlardı, ya da halk oyunlarına geliyorlardı, bir süre sonra siyasetin etkisinde kalıp kültür-sanattan uzaklaşıyorlardı, gidip siyasete giriyorlardı, bu sefer bizim canımız sıkılıyordu. Yani bu ikisi birbirini engelliyordu. Bu işe başlarken aklımızda şu vardı; bizim için kültür-sanat esastır, ilk plandadır. Halk da bunu gördü, şu an siyasi çalışma yapan arkadaşlar da bunu gördüler, siyasi konjonktür de bunu gerekli kılıyor. Siyaset yapanlar da istediler ki kültür-sanat çalışmaları gelişsin, siyaset dışında olsun, siyasetin etkisi altında kalmasın, bağımsız bir kurum olsun istediler.
Kültür-sanat siyasetin gölgesinde kalmayı hak etmiyor. Mitolojiye baktığımızda, Ortadoğu’nun geleneksel tarihine baktığımızda kültür-sanatın her şeyden önce geldiğini görüyoruz. Mesela Araplar ya da Müslümanların yaptıkları her şey kültür-sanatın bir parçasıdır. Yani oruç tutmak, namaz kılmak, inançlar da kültür-sanatın bir parçasıdır. İşte bu yüzden insan araştırma yapınca, düşününce, kültür-sanatın ne kadar önemli olduğunu görüyor. Siyasetin konjonktürü bizim için önemlidir, ama kültür-sanat bizim için daha önemlidir. Yani demiyoruz ki biz siyasete alternatifiz, yani şu an yapılan mücadele, yapılan siyaset, bundan her hangi bir rahatsızlığımız yoktur.
Lokman: Ben de aslında parti gençliğinden gelen bir insanım. Özellikle 98’ler itibariyle sanat çalışmalarında, gençlik içerisinde ciddi anlamda bir kurumsallaşmaya gidilmesi ihtiyacı kendini yoğun bir biçimde hissettirmişti. Aslında gençlik zorlamıştı. Ama o günkü koşullarda bunun önünde birçok engel vardı. Bir savaş süreci vardı, çatışmalar vardı. Ve ideolojik anlamda bazı şeyler daha katıdır. Savaş sürecinde kültür-sanat çalışması çok farklı algılanır; akademik bir bakış açısından ziyade bu alanın bir araç olarak kullanması gibi bir durum söz konusudur. Ama 2000’lerle birlikte farklı bir döneme girildi. Dönem değişti, halkın istek ve talepleri değişti. Kültür-sanatta bu işin daha ciddi, daha akademik, gençliği aydınlatıcı tarzda yapılması gerekiyordu. Mesela 2003 yılında böyle bir pratik vardı ama farklı bir ilde: Antalya’da. Biz aslında parti gençlik kollarında olmamıza rağmen bağımsız bir kültür-sanat çalışmanın başlaması, bir kurumun açılması için 6 aylık bir çalışma yapmıştık. Ama sonra devam edemedi. O dönem tabandan gelen böyle bir istek vardı orada. Antalya’da bizlerden önce bir gençlik kültür merkezleri deneyimi vardı. Ama bu elit bir tabakaya hitap ediyordu; daha çok öğrenci kesim içerisinde örgütlenmiş bir çalışmaydı. Emekçi gençlikten, varoşlardan biraz kopuk bir çalışmaydı. Dolayısıyla varoşlardaki gençlik içinde kendine yer bulamıyordu; onların duygularına hitap edilmiyordu. Şimdi İstanbul’da da aynı şeyle karşılaştık. İstanbul’da DTP ilçe binasında yoğun katılımlı bir kültür-sanat faaliyeti vardı. 200’e yakın gençten oluşan bir kitle vardı ama kültür sanat çalışmalarını daha ileriye götürmek düşüncesi yoktu. Yani sonuçta kültür-sanat çalışması yapan MKM vardı, isteyen gidip MKM’de de yapabilirdi. Ama buradaki istemler biraz farklıydı. Yani burası MKM değildir, Taksim değildir. Aynı halktan da olsak duygularımız değişiyor. Yaşam tarzı değişiyor çünkü. Ben uzun süre MKM’de de çalıştım ama kendimi MKM’ye ait hissetmiyordum. Kendimi daha çok buraya ait hissediyordum. Sonuçta ben de bir emekçiyim. Buradaki emekçi gençlerden, varoşlardaki insanlardan biriyim; bu yoz yaşamın ve çeteleşmenin yoğunca yaşandığı yerdenim. Savaş döneminde bu yozlaşmanın bir sınırı vardı. Bu kadar pervasızca yapılmıyordu. Ama 2000’lerden sonra ciddi anlamda zirveye çıktı. İnsanlar bunca pisliğin arasında bir farklılık arıyorlardı ama bu farklılığın kendi içinden çıkmasını istiyordu. Lotus da böyle başladı. Tabandan yoğun bir istek vardı. Aslında biz sadece istemlere bir nevi öncülük ettik.
Lotus ilk kurulduğunda hangi çalışmalarla başladınız? Bu yeri nasıl buldunuz?
Erkan: İlk başlarda çok az arkadaş vardı, 4-5 kişiydik. Kendimize küçük bir oda yapıp enstrümanımızı bir yere kadar geliştirebilmek için çalışmaya başladık. Tiyatro çalışmaları için Lokman arkadaş da geldi. Onun bize çok katkısı oldu. Lotus aslında tamamen kendiliğinden doğdu. Hiç kimsenin fikri değildi diyebilirim. Buradaki insanların çok isteği vardı ve elimizde küçük bir oda vardı. Halkın istekleri çoktu.
Çocuklarını gönderenler oldu. Umutlar doğdu daha doğrusu. Burada hep bunun ihtiyacı vardı aslında ama gecikti. Destek olmayınca yapamıyorsun. Gençtik o zaman, ben 16 yaşında başladım. Ecmel arkadaş öyle, hepimiz öyle. 16-17 yaşındaki bir gencin bunu başarabilmesi de zor. Bizimle çalışan bir hocamız vardı, Nazım Hoca. O tek başına kalıyordu mesela. Birikim lazımdı bize. Metropol yaşantısının, yoz yaşamın içerisinden geldik biz. Kendimizi biraz geliştirme boyutu vardı. Sanatla siyaset devamlı çarpışıyordu. Çarpıştığı için biz de arada kalıyorduk. Arada gidip geliyorduk.
Lokman: Partiye bağlı olmanın getirdiği birçok sıkıntı vardı. Hala o 2000’lerdeki anlayışın kendinin dayatması vardı. Kültür-sanat alanında kendi başına kurumsallaşmaya gitmeye pek sıcak bakılmadığı oldu. Ama tüm bunlara rağmen arkamızdaki istemler, bizi zorlayan taban, gelen talepler tüm bunlara karşı koymamızı da beraberinde getirdi. İnadına bir savaş diyelim buna. Buradaki birçok şeye karşı bir savaş döndü aslında. Çünkü biz hepimiz çalışıyorduk ama çalışmamıza rağmen müthiş bir heves vardı. Biz başlarken aslında yerimiz yoktu, seyyardık. 7 genç arkadaş bir araya geldik. Biz bu işi yapacağız dedik. Bir gün Esenler’de ders alıyoruz, bir gün Bağcılar’da, bir gün mahallede alıyoruz. Çok sonra bir oda tuttuk ama ne elektrik var, ne de su. Burası daha çok tinercilerin takıldığı bir yerdi. Odayı tuttuk, ışığımız olmamasına rağmen şarjlı elektrikle ders aldık. O da bitince mumla devam ediyorduk. Bir sürü giysi var üzerimizde, çünkü kış, hava soğuk. Ama buna rağmen bir şeyler yapma isteği vardı içimizde. Aslında belki burayı yaratan o istekti. Üçtür, beştir derken sayının gün geçtikçe artması aslında ne kadar doğru bir şey yaptığımızı bize gösteriyordu. Adımlarımızı daha büyük atmaya çalıştık. Çünkü gün geçtikçe sayı kabarıklaşıyordu, öyle bir hale geldi ki biz yer bulamıyorduk, Mekan sorunumuz çıktı ama ekonomik sıkıntı da var. İlkemiz bizim için çok önemliydi: Hiç kimseden destek almadan, kendi öz dinamiklerimizle bir şeyler yapmak. Yani illa birilerine güvenerek bir şeyler yapmak değil. Bugüne kadar yaptığımız birçok çalışmayı ya bir yerlere havale ettik ya da bir yerlerden destek bekledik. Ama artık “bunun özü, dinamiği biziz” dedik, “ayakta tutacak olan da yine biziz”. Bu işe başlarken çok az şey biliyorduk ama “bildiğimiz kadarını yapalım” dedik, “yaptıkça başka şeyler öğreniriz”.
Lotus’ta öğrenciler olmakla birlikte ağırlıklı olarak tekstil işçileri ve inşaat işçileri var dediniz. Bu mesleklerin çok yoğun bir iş temposu var. Mesela tekstil işçileri hangi koşullarda çalışıyorlar ve buraya nasıl zaman ayırabiliyorlar?
Lokman: Lotus’a gelenlerin %80-90’ı tekstil çalışanıdır. Son dönemlerde öğrenci kesimden de katılımlar oluyor. Ama geneli tekstildir. Tekstilde her gün, ortalama 7-8 saat çalışılır. Bu kimi zaman 11-12 saate çıkabiliyor veya 1 hafta boyunca sabahlama şeklinde de olabiliyor.
Mesela bizde 3 gün, gece 1’e 2’ye kadar çalışan arkadaşlar çoktur. Sadece bir boş günümüz vardır: Pazar. Sırf pazar günü bile ya da hafta içindeki bir gün buradaki derslere gelmek için izin isteyip de işten kovulan belki 20’ye yakın arkadaşımız var. İşten çıkmak zorunda kalan çok arkadaşımız da olmuştur. Ben mesela günde 13 saat çalıyordum. Gece çalıştığımda gündüz, gündüz çalıştığımda gece buraya zaman ayırıyordum. Çalışmalarımızı yürütmek için kendi şartlarımızı çok zorluyorduk. Elimizdeki imkanlar çok sınırlıydı. Çok zor bir yaşamı sürdürüyoruz burada. Bağcılardaki iş sektörü, bir Çağlayan’daki gibi değil. Burada çok yoğun bir sömürü var. Şu anda tekstilde çalışan arkadaşlar arasında bir-iki kişi dışında sigortalı hiç kimse yok. Bağcılar yoğun göç alan bir yer olduğu için aslında işverenlerin de iştahını kabartan bir yer. Çünkü büyük bir gençlik potansiyeli var, tekstil işi de gençlik üzerine yapılıyor. Burada emek sömürüsü had safhada. Aslında Lotus’un gençlik arasında bu kadar ilgiyle karşılanmasında, yaşam tarafından kuşatılan gençlerin bir çıkış yolu bulma, kendini bulma isteğinin çok payı vardır. İnsanlar farklı bir yaşam, yaşamda farklılık yaratan bir şeyler istiyordu. Çünkü o yaşam şartları insanları o kadar sıkmıştır ki psikolojik sorunlar yaşayan bir sürü insan vardır. Ekonomik şartlar zor. Bunun yanında ailelerin de baskısı var. Burada, Bağcılar’da genel olarak feodal bir yapı vardır. Bu yapının bir dayatması var, özellikle de bayanlar açısından. Fiziksel bir özgürlükleri yok. Gezme özgürlükleri yok. Bu şartlarda çalışmalarına rağmen bir pazar günü bile dışarı çıkamıyorlar. Bu yüzden kavga ettiğimiz çok aile var. Erkeklerin de var böyle sorunları. Ya da korku var. Aileler kültür-sanat çalışmasından korkuyorlar. Yani bir şeyler öcü gibi gösterilmiş. Bunun getirdiği sıkıntılar var.
Bu korku dediğin politize olma kaygısı…
Lokman: Evet. Biz tüm şartlarımızı zorluyoruz. Buradaki çalışmalara devam etmek için aylarca işsiz kalanlar oldu. “Eğer öyleyse ben hiç çalışmayacağım” diyenler oldu. Her gün bir iş değiştiren arkadaşlarımız oldu. Yani aslında önüne iki tercih koyuluyor: Ya böyle bir çalışmaya katılacaksın ya da sana öngördüğümüz yaşama uyacaksın. Bu ikisi arasında tercih yapmak zorunda bırakılıyorsun. Uzun süre bu sorunlarla uğraştık.
Şu anda toplam kaç kişi kurslara katılıyor?
Lokman: 100 civarında kursiyerimiz var. Ama bu sayı artıyor.
Şu anda hangi çalışma birimleri var? Lotus Kültür Merkezi’nin ilk faaliyeti müzik çalışması mı?
Erkan: İlk başladığımızda tiyatro, folklor ve bağlama vardı. Ondan sonra gitar, erbane gibi enstrümanlar eklendi. Son zamanlarda edebiyat atölyesi ve resim atölyesi açıldı. Şimdi burada aramızda edebiyatçılar, müzisyenler ve tiyatrocular var.
Tiyatro çalışmaları hakkında en son konuşalım. Öncesinde sizler neler yapıyorsunuz, anlatır mısınız?
Necmettin: Ben edebiyat atölyesinde yer alıyorum. Ben de tekstil sektöründe çalışıyorum. Genel olarak bu çevrede, bölgeden göç eden insanlarda edebiyata eğilimi olan insanların, bu eğilimlerini açığa çıkaracak imkanları yoktur. Bu benim de yaşadığım bir şeydir. Birçok arkadaşın yazınsal olarak bir ürün verme yeteneği vardır. Burada edebiyat atölyesinde bunun imkanlarını sağlamaya çalışıyoruz. Arkadaşlarda var olan potansiyeli açığa çıkarmaya çalışıyoruz. Buradaki kültür-sanat çalışmalarının devlet eliyle yürümemesi; sistemin burjuva kültür-sanat anlayışıyla değil, tamamıyla işçi, proleter, devrimci kültür-sanat anlayışıyla yürütülmesi bizim için değerli. Hedefimiz arkadaşları üretime teşvik etmektir. Bizim için bu mesele de çok önemlidir: varolan tüketici toplumdan çıkıp üretici topluma geçiş. En azından bunu gençlerin eliyle ya da buraya gelen arkadaşlarımızı baz alarak yapmak istiyoruz. Kendimizi tamamıyla tüketicilikten koparmak gibi bir çabamız var.
İbrahim: İstanbul’un varoşlarında yaşayan gençlik, gençliğin doğası gereği bir arayış içerisindedir. Özellikle de Bağcılar’da. Siz doldurmazsanız sistem doldurur orayı. Emekçi kesim, okumayan bir kesim olarak tanımlanır. Aslında bizim amacımız biraz da okumak, yazmaya teşvik etmektir. Varoşlarda yaşayan gençlerin de hayata dair idealleri, hayalleri, ütopyaları olduğuna inandık. Şimdiye kadar yapılan kültür-sanat çalışmaları, edebiyat çalışmaları elit kesim tarafından, daha çok öğrenci kesim, daha aydın kesimi tarafından yapılıyordu. Ama bu varoşlarda yaşayan insanların duygularının olmadığı anlamına gelmiyor.
Biz de gençliğin ihtiyaçlarını, kültürel anlamda, kendi gücümüz oranında cevaplamaya çalıştık. Gençliğin doğası gereği kültürel çalışmalara bir eğilimi var zaten. Kimisi bir öyküsünü getirdi, kimisi kısa da olsa romanını, şiirini, hikayesini getirdi. Belki çok edebi değil, belki büyük bir yazarla karşılaştıramazsınız ama bir gençliği tanıyabilmek için yazınsal şeyler çok değerlidir.
Edebiyat atölyesinde kaç kişisiniz?
İbrahim: Edebiyat biriminde 3 arkadaş varız.
Ne zamandır sürüyor bu atölye çalışması?
Biz 8 aydır çalışma yürütüyoruz. Üç tane kitap projemiz var. İkisi yayınlandı. Diğeri de yayınlanacak.
Yayınlananlar öykü kitabı mı?
İbrahim: Yok, şiir.
Hangi dilde?
İbrahim: İkisi Kürtçe bir tanesi de Türkçe’dir.
Bu kitaplar Lotus’ta yürüttüğünüz çalışmaların sonuçları mı?
İbrahim: İki tanesi bizim edebiyat birimindeki arkadaşlarındır. Diğeri de hocamızındır. Edebiyat birimi olarak bizim amacımız salt şiir yazmak değil, biraz da gençliği aydınlatmaktı. Bireyin toplum bilincini geliştirmek, gençliğin topluma karşı sorumluluklarını hissettirmekti.
Demokratik bilinci verebilmektir. Biz paneller ve seminerler de yapıyoruz. Önümüzdeki yıllarda bunu daha da geliştireceğiz. Zaten atölye tarzında yürütüyoruz çalışmalarımızı. Arkadaşın başlarken söylediği gibi, biz bazı şeyleri yaparken pratiğimizden ortaya çıkan verimle gidiyoruz. Her şeyi çok öyle düşünerek yapmıyoruz. Pratik sonuçtan yeni şeyler öğreniyoruz ve bu sonuca göre kendimizi yeniden konumlandırıyoruz. Ve şunu da söyleyeyim Lotus’un en büyük özelliği, amatör ruhunu kaybetmemesidir. Ama amatörlük yapılan işi kötü yapmak anlamına gelmez. O amatör heyecan her zaman olmuştur ve her zaman da olacaktır. En azından Lotus’un kuruluş esprisi buna dayanıyor.
Üretimlerinizi iki dilde, Kürtçe-Türkçe yapıyorsunuz. Az önce kültürel asimilasyondan bahsederken, gençlerin ana dillerini kullanmadığından veya bilmediğinden bahsettiniz. Edebiyat atölyesi dil kullanımı sorununu nasıl değerlendiriyor? Mesela ana dillerini bilmeyen insanlara yönelik bir eğitiminiz var mı?
İbrahim: Aslında bir ara dil çalışması başlattık. Ama daha çok yer sorunu nedeniyle ve arkadaşlarımızın çalışma saatlerinden kaynaklı sorunlar yüzünden çok sağlıklı yürümedi. Ama bizim bir konferans sürecimiz var ve bu konferans sürecinde bunu da konuşacağız. Lotus eski Lotus değil, çünkü artık çok büyüdü. Öğrencilerinden tutun, müzik gruplarımıza folklor gruplarımıza kadar büyüdü. Ve büyümenin kendi doğasında getirdiği sancıları var. Şimdi bu sancıları bitirebilmek adına biz bir konferansa gidiyoruz. Bu konferansta kültür-sanat çalışmalarımızın rotasını belirleyeceğiz. Nasıl bir sanat yapmak istiyoruz, sanatımızın özü ne olacak sorusuna cevap arayacağız. Buraya gelip giden aşağı yukarı herkes ezilen bir halkın, Kürt halkının çocuklarıdır. Şüphesiz dil meselesi önemlidir. Bu bizim açımızdan büyük bir eksikliktir. Bizim temel derdimiz Kürtçe dersini burada yerleştirmek hatta tüm çalışanlarımız nezdinde Kürtçe konuşmayı geliştirmektir.
Lokman: Bizim için temel çalışma aslında Kürt sanatını, Kürt kültürünü, Kürt dilini geliştirmektir. Bizim kuruluş esprimiz zaten buna dayanıyor. Eğer çalışmalarımızı farklı bir dilde yapmış olsaydık konum olarak çok daha iyi yerlere gidebilirdik. Ama Kürt sanatını burada, varoşlarda geliştirmek daha farklı. Dilimiz bizim çalışmamızın özünü oluşturuyor ve bu özün dışına çıkamayız. Bununda altını çizmek lazım.
Müzik çalışmasına geçelim mi…
Vehbi: Li vê derê sê komên me ên muzîkê hene. Koma Avzem, Koma Nûdem û Koma Çarçelan. Ez li Koma Çarçelan de dixebitim. Qasî sê salane em berdewam dikin. Koma Avzem koma jinan e, li wê derê de pênc heval dixebitin. Nûdemê de em çar heval in. Yek jî hevalê Jêhat heye. Ew bi tenê ye. Hunermendê me ye.
Türkçesi: Bizim burada üç müzik grubumuz var. Koma Avzem, Koma Nûdem ve Koma Çarçelan. Ben Koma Çarçelan’da çalışıyorum. Biz üç seneye yakındır devam ediyoruz. Koma Avzem kadınların grubudur, orda 5 arkadaş çalışıyor. Nûdem de biz de 4’er kişiyiz. Bir de Jehat arkadaşımız var. O tek başına. Sanatçımız.
Jehat buradan mı yetişme?
Vehbi: Belê şagirtê li vê derê ye. Li vira dest bi tembûrê kir, paşê kasêt derxist.
Türkçesi: Evet buranın öğrencisi. Burada bağlamaya başladı sonra kaset çıkardı.
Sen de bağlama mı çalışıyorsun?
Vehbi: Belê ez jî tembûrê perwerde dibim. Em besteyan jî dinivîsin. Ez bi xwe dengbêj im. Dengbêjê ciwan, Evîna Rêzan heye, ez tevî li wir bûm. Bavê min jî dengbêj bû, ez li ba wî bûm, ez biçûk bûm, wî digot min digot.
Türkçesi: Evet ben de bağlama eğitimi alıyorum. Beste de yapıyoruz. Ben dengbêjim. Genç dengbêj Evîna Rêzan var, ona katıldım. Babam da dengbêjdi benim, onun yanındaydım, küçüktüm, o söylüyordu ben söylüyordum…
Ecmel: Koma Çarçelan, koma yekem ya navenda çanda Lotûsê ye. Tê gotin ku ji bajaran tu kes dernakeve an jî derkeve jî kesekî ku bi dest, bi tiliyan mîrov nîşade tune ye. Lê me biryar girt, di destê me de erbanek hebû, erbane ji Amedê anîbûn û yek jî tembûreke ku têlên wê ji qetiya yî. Koma çarçelan wisa hati bû damezrandin, em hêj negîhiştin armanca xwe. Bi rastî armanca me muzîkeke bi profosyonelî kirin bû. Hunermend dema ku pirsgirêkan tînine ziman kêmasî dimînin. Îro, ji ber ku qatîlên Hrant Dînk nehatine teşhîs kirin, Îsmaîl Turut ra dibe sitraneke waha derdixe. Ne wisa ye? Yanî evana rastiyên me ne. Yanî wekî îro qatîlên Ugur Kaymaz nehatibiye teşhîskirin, li vê derê kêmasiya çand û hunerê, kêmasiya stranan, kêmasiya şanoyê pir bi awayekî eşkere xwe daye dest. Li derve kesên wek Mustafa Yıldızdoğan, Îsmaîl Turut sîxuriyê sor dikin û dijminatiyê belav dikin. Ew ji kê cesaretê distînin? Me di Koma Çarçelan de tim behsa van tiştan kiri bû. Me goti bû ku emê qasî salekî xebatên amatorî bikin, paşî emê derbasî xebatên afi randî bibin. Ji bo xebata albûmê me yê dest bi xebateke nû bikira, lêbelê hêj ne bû. Yanî ji ber ku em karker in, ji alikî ve em li malê bûn, yanî me debara malê dikir, zarok didane xwendin, me pere dianî malê, lê alikî ve jî em rêveberê vê derê ne. Li alikî ve em şagirt in, alikî ve siyasetmedar, li alikî ve jî xebatên çand û hunerê dikin. Ji ber ku van sedeman em ne gîhiştin armanca xwe, yanî me hêj bingeha albûmeke profosyonel amade ne kiri ye lê em li vanan difi kirin.
Türkçesi: Koma Çarçelan, Lotus Kültür Merkezi’nin ilk grubudur. Şehirlerden kimse çıkmaz denir veya çıkmış olsa bile elle parmakla gösterebileceğin kimse yoktur denir. Ama biz karar aldık, elimizde bir erbane vardı, Amed’den gelmişti, bir de telleri kopmuş bir bağlama. Koma Çarçelan böyle kurulmuştu, amacımıza ulaşamadık henüz. Bizim amacımız profosyonel bir müzik yapmaktı doğrusu. Sanatçılar sorunları dile getirmekte eksik kalıyor. Bugün Hrant Dink’in katilleri teşhis edilmediğinden, İsmail Türüt kalkıp böyle bir türkü çıkarıyor. Öyle değil mi? Yani bunlar bizim gerçeklerimiz. Yani eğer bugün Uğur Kaymaz’ın katileri teşhis edilemediyse, burada kültür-sanatın eksikliği, türkülerin eksikliği, tiyatronun eksiliği çok açık bir şekilde kendini ele vermiştir. Dışarıda Mustafa Yıldızdoğan, İsmail Türüt gibi insanlar ihbarcılığı kızıştırıp düşmanlığı körüklüyorlar. Bunlar kimden cesaret alıyorlar? Koma Çarçelan’da biz bunları hep konuşmuştuk. Demiştik ki biz bir sene amatör çalışmalar yapacağız, sonra yaratıcı çalışmalara girişeceğiz. Albüm çalışması için yeni bir çalışma başlatacaktık, ancak henüz olmadı. Yani işçi olduğumuz için, bir yandan evdeydik, yani eve de bakıyorduk, çocukların eğitimini karşılıyorduk, eve para getiriyorduk, ama bir yandan da buranın götürücüleriyiz. Bir yandan öğrenciyiz, bir yandan siyasetçi, bir yandan kültür-sanat çalışması yapıyoruz. İşte bu nedenlerden dolayı amacımıza ulaşamadık, yani profesyonel bir albümün altyapısını hazırlayamadık henüz ama bunları düşünüyoruz.
Diğer müzik toplulukları neler yapıyor?
Ecmel: Koma Avzen li vê derê demeke nû ye dest bi xebatan kiri ye. Çand û hunera Kurdî bê jin nabe, yanî jin, rengê çand û hunera Kurdî ye. Pêwîste ku rengê jinê ji giştî Lotûsê de hebe, yanî him muzîka ku Lotûs dike him jî xebatên Lotûsê de. Hevalên jin jî waha dibêjin. Xebata
jinan jî dê dest bike. Koma Nûdem jî, ew jî çend hevalên ciwan in di navbera xwe de xebat dikin. Lê ewana jî xebatên amatorî ne. Ji komên Lotûsê de a xebateke profesyonel dike tune ye. Her waha kesên ku di koman de cih digirin karker in. Problema herî mezin jî ev e, yanî hevalên aktîf tune ne di nav van koman de. Ê herî aktîf ez im, ez jî nîv roj aktîf dibim, yanî bi
awakî tevahî di nav çand û hunerê de nîn im. Em xêncî van bi qomisyona Lotûsê ve armanc dikin ku hevparîke edebiyatê bi afi rînin. Wekî em bi hevra malzeme derxin emê wê demê
bikaribin tiştên nû jî bikin. Sitranên ku hatine gotin ji xwe hatine gotin, yanî em naxwazin wan sitranên hatine gotin dîsa bibêjin; tiştekî nû dixwazin çêkin. Li bajêr însanên gelek taybet hene, însanên ku hatine heftê heştê salî. Êdî li ber mirinê ne… Li alikî ve jî mirina wan mirina çand û hunerê ye jî… Ew gelek çîrokan dizanin, gelek kulaman dizanin, ji welatên xwe koçber bûne, gelek tişt jiyan e… Armanca kesên ku Lotûsê de dixebitin li van tiştan, li ser wan xebat bikin, wana bînin asteke din…
Türkçesi: Koma Avzen burada çalışmaya yeni başladı. Kürt kültürü ve sanatı kadınsız olmaz, yani kadın, Kürt kültür ve sanatının rengidir. Lotus’un tümünde kadının rengi olması gerekli, yani hem Lotus’un yaptığı müzik hem de çalışmalarında. Kadın arkadaşlar da böyle söylüyorlar. Kadın çalışması da başlayacak. Koma Nudem ise… Onlar birkaç genç arkadaş kendi aralarında çalışma yapıyorlar. Ama onlar da amatör çalışmalardır. Lotus’un gruplarından profesyonel bir çalışma yapan yok. Gruplarda yer alanlar aynı zamanda işçiler. En büyük problem de budur, yani aktif arkadaş yok gruplarda. En aktif olanı benim, ben de yarım gün aktif oluyorum, yani tam anlamıyla kültür-sanatın içinde sayılmam. Biz ayrıca Lotus’un edebiyat komisyonuyla bir ortaklık yaratmayı amaçlıyoruz. Birlikte malzeme çıkarırsak o zaman yeni şeyler de yapabiliriz. Söylenmiş türküler zaten söylenmiştir, yani bu söylenmiş türküleri tekrar söylemek istemiyoruz; yeni bir şey yapmak istiyoruz. Şehirde birçok özel insan var, yetmiş seksen yaşına gelmiş insanlar… Artık ölümle yüz yüzeler… Onların ölümü bir yandan da kültür-sanatın ölümüdür. Birçok hikaye biliyorum, bir çok türkü biliyorum, kendi ülkelerinden göçmüşler, birçok şey yaşamışlar… Lotus’ta çalışma yapanların amacı bu, üzerlerinde çalışalım, onları başka bir düzeye getirelim…
Erkan: Müzik çalışması yapan bir de koromuz var bizim. Koromuz ilk aşamada 40-45 kişiyle başladı. Uzun süre hocasız kaldılar, biraz dağıldı tabi. Bizler bir süre idare edelim dedik ama verimsiz kalıyorduk. Sonunda Cafer Hoca’yı bulduk. Cafer Hoca’nın gelişinin çok faydası oldu. Cezaevleriyle dayanışma şöleni yapmıştık. En son orada çıktı koromuz, gayet güzeldi. Koro çalışmasında profesyonelliğe yönelik bir şey yoktu öncesinde. En sonunda arkadaşlardan herkese danıştık, “ne dersiniz” dedik. Arkadaşlardan herkes olumlu cevap verdi. Profesyonelliğe yönelik güzel bir koro olsun istiyoruz şimdi.
Çalışma yapan birçok biriminiz var. Siz kendi aranızdaki koordinasyonu nasıl sağlıyorsunuz? Lotus’un yönetimi nasıl oluyor?
İbrahim: Aslında Lotus’un doğal bir merkezi örgütlenmesi var. Doğal bir komün yaşamı var. Mesela bize bir oda yetmedi, yeni yerler kiraladık. Arkadaşlar mesai yapıyorlardı, mesai paralarını getirip buraya veriyorlardı. Kimisi harçlığını gelip buraya veriyordu. Sırf Lotus gelişsin diye, sırf kendi adlarına bir kurum olsun.
Lokman: Bizim Lotus’ta yönetimimiz oturdu artık. Açıkçası hiçbirimiz kültür-sanat merkezinde yöneticilik yapmış arkadaşlar değildik. Sadece sanat yapmak isteyen arkadaşlardık. Belki çoğumuzun gençlikten gelen yönetim deneyimleri vardı ama bu sanatsal faaliyetteki yönetim deneyiminden çok farklı. Sanatsal faaliyette yönetici olmak ayrı bir sorumluluk isteyen, ayrı bir birikim isteyen çalışma, estetik bir yanı da var. Aslında kurumu kurduk ve bu kurumu işletecek bir mekanizmayı nasıl oluştururuz, bunun üzerinden bir araştırma yaptık. Farklı yerlerden örnekler aldık. Oralardaki çalışma tarzlarına baktık. Yani biz kendimize özgü bir çalışma tarzı yaratmadık. Bu deneyimimizden sonra kendimize özgü bir çalışma modelini, bir işleyiş biçimini yaratma zorunluluğumuz vardı. Ama önce var olan deneyimlerden faydalanmamız lazım diye düşündük. Burada her çalışma alanına ilişkin farklı farklı birimler vardır. Daha çok kendi gelişimlerini sağlayan çalışma birimlerini oluşturduk. Örneğin bir halk oyunları, bir tiyatro, bir edebiyat birimi, bir halkla ilişkiler birimi, bir müzik birimi, bir resim birimi var. Bu şekilde birimleşmeye gittik. Her birimin kendi içinde bir yönetim tarzı var. Her birimin sözcüsü aynı zamanda koordinasyon içinde yer alıyor. O birimin sözcüsü, birimin çalışmalarını ya da sorunlarını birebir koordinasyona aktarıyor. Birim içerisindeki akademik çalışmaları ve kendi alanına ilişkin eğitim çalışmalarını aktarıyor, bütün yapının bilgisine sunuyor, fikir alıyor, fikir veriyor.
Burada gün geçtikçe yeni yerler kiralıyorsunuz. Buranın finansmanı nasıl karşılanıyor?
Lokman: Bizim bir mali birimimiz de var. Daha çok, öğrenci veya gönüllü, buraya katılan çalışanlarımızdan alıyoruz. Tabi bir de ürettiklerimiz var. Mesela müzik gruplarımızın ve halk oyunları ekibimizin yavaş yavaş programlara gitmesiyle bir gelirimiz oluşuyor. Halk oyunları ekibimiz şu anda İstanbul’da en çok tanınan gruplardan bir tanesidir. Biraz ürettiklerimizle kendimizi finanse etme gibi bir hedefimiz de var. Biz çalışmalarımızın sürekli gönüllü katkılarla ayakta durmasını da istemiyoruz. Bu üretimi düşüreceği için kendini üretime dayalı olarak finanse etmesini istiyoruz. Ruhi Su’nun dediği gibi “bir sanatçı bir çiftçi gibi çalışmalı ve ürettiğiyle kendini var etmeli.” Aslında bu bizim esas aldığımız bir ilkedir: ürettiklerimizle kendimizi var etmek. İlk etapta temel olan gönüllülüktü çünkü ürettiğimiz bir şey yoktu; ama zaman içerisinde ürettiklerimizle kendimizi finanse edebiliriz. Zaman içerisinde aslında bu oluşuyor.
İsterseniz tiyatro çalışmalarınız hakkında konuşalım artık. Lotus Kültür Merkezi’nde tiyatro çalışmaları ne zaman ve nasıl başladı?
Lokman: Lotus Kültür Merkezi’nin 2004 yılında kurulmasıyla birlikte tiyatro çalışmaları da başladı. Sayı çok değildi; 3-4 kişiydik. Farklı alanlarda çalışan arkadaşlardık. Önce küçük skeçler, derlemeler hazırladık. Bir süre sonra sahne bilgisi üzerine, diksiyon üzerine, tiyatro tarihi üzerine teorik bilgi almaya başladık. Buradaki insanların çalışma koşulları tiyatroyu etkiliyordu tabi. Tiyatro geniş zaman isteyen bir çalışma, ama insanların zamanları sınırlı. Zaman konusunda ciddi sıkıntılarımız vardı. Bu sıkıntılar aslında tiyatronun gelmesi gereken aşamaya ulaşmasının önünde engel oldu. Burada tiyatro, birçok sanat dalına kıyasla daha çok ilgi gösterilen, birçok yetenekli insanın yer aldığı bir alan. Ama tiyatronun bilimsel, akademik anlamda yapılmasında eksiklik vardı. Eğitim yönünde eksiklik vardı. Bireysel yetenekleri var ama bu yeteneklerin eğitimle gelişmesi gibi bir durum olmamış zaman içinde.
Kimlerden eğitim aldığınızı kısaca özetleyebilir misin?
Lokman: Bize aslında bir eğitmen gelmedi. Benim bazı pratiklerim vardı. Antalya’da, Mehmet Gündüz’le bir yıl çalışmıştım. İstanbul MKM’de bir yıl çalıştım. Benim tiyatro üzerine araştırmalarım vardı. Ben aldığım bu eğitimleri arkadaşlarla paylaştım sadece. Dışarıdan destek alınmasa da grup içerisinde bir eğitim çalışması yürütüyorsunuz. Eğitim çalışmalarınızı biraz anlatır mısın?
Lokman: Eğitim çalışmalarımız üç eksen üzerine gelişti: Dil, metin yazımı ve yorumlama çalışması. Dil üzerine ayrı bir çalışmamız var. En ciddi çalışmamız metin yazma üzerinedir. Oyunculuğumuzu yeni şeyler deneyerek ve sık sık izleyici karşısına çıkarak geliştirmeye çalışıyoruz. Yaptığımız çalışmalar üzerine fi kir üretmeyi amaçlayan, yorum gücünü geliştirmek için yaptığımız bir eğitimimiz var. Bunun dışında, biz genel anlamda diksiyonda çok büyük sorunlar yaşıyoruz, bununla ilgili egzersizlerimiz oluyor.
Oyunlarınızda ve çalışmalarınızda Kurmancî mi kullanıyorsunuz?
Lokman: Evet. Grupta Zazakî bilen arkadaşlarımız yok. Buradakilerin nerdeyse hepsi Kurmançtır.
Çalışma değerlendirmelerinizi de Kürtçe mi yapıyorsunuz?
Lokman: Kürtçe tiyatro eğitimi verirken birtakım sıkıntılar yaşıyoruz. Tiyatroda Kürtçe terimler yok. Kürt tiyatrosu çok gelişmiş bir tiyatro değil, daha doğrusu terimler üzerine ciddi bir araştırma yapılmış değil. Pratik çalışmayı Kürtçe yapabiliyorsun ama tiyatro üzerine Kürtçe konuşamıyorsun. İş teorik eğitime geldiği zaman Türkçe yapmak zorunda kalıyorsun. Bir terimin Kürtçe karşılığını bulamıyorsun veya nasıl anlatacağını bilemiyorsun. MKM’de aldığım eğitimlerde de, Kürtçe devam ederken bir yerde duruyorduk ve Türkçe’ye dönüyorduk. Çünkü tiyatro teorisi üzerine özel ve özgün bir çalışma yapılmamış. Bu ciddi bir eksiklik aslında.
Sahne üzerinde dil kullanımına dair yaşadığınız sorunlar var mı?
Lokman: Yaptığımız tiyatronun Kürtçe olmasının beraberinde getirdiği zorlanmalar vardı. Herkes Kürtçe konuşmasına rağmen ortak bir Kürtçe konuşma konusunda zorluk çekiyorduk. Yerel dil kullanımları, şive farklılıkları vardı. Kürtçe konusunda birçok kaynak okuduk. Ortak bir şivede konuşalım diye. Birçok oyunumuzda dilde eklektiklik vardı. Yaptığımız skeçlerde farklı şivelerle oynuyordu herkes. Oysa ortak bir dil olmalıydı. Mesela ben MKM’deyken ortak bir dil oluşmuştu; ne çok akademik ne de çok yerel bir dil, ikisinin ortası bulunmuştu.
Aslında bizim de burada yapmak istediğimiz şey buydu. Ne buraya gelen halkın konuştuğu yerel dilden kopmak ne de çok kitabi bir dil kullanmak istiyorduk. Bunu tabii ki pratik olarak yapıyorduk, birbirimizle konuşarak, izleyici bizi anlayabiliyor mu, bunu kontrol ederek, izleyiciyi analiz ederek yapıyorduk. Örneğin, en çok hangi şiveyi kullanırsak daha çok kişi tarafından anlaşılırız diye düşünüyorduk. Biz bunu skeçlerle denemeye çalıştık. Skeçlerde Türkçe de kısmen kullanıyoruz ama ağırlıklı olarak Kürtçe’dir. Bu konuda düzenli bir eğitimiz olmadı ama zaman içinde ortak bir dil yakalandı. Şu anda bir oyun yaparken kullanacağımız şiveyi, bazı şeyleri nasıl ifade edebileceğimizi, izleyicinin söylediğimizi nasıl anlayabileceğini artık iyi kötü biliyoruz.
Bize biraz kadro profilinden bahseder misiniz? Şu an grupta kaç kişi var? Bu arkadaşların meslekleri neler?
Yüksel: Şu an 9 öğrencimiz var. Bu 9 kişi 14-20 yaş arasındadır. Bizim buradaki arkadaşların hemen hepsi çalışan arkadaşlar, tekstil atölyesinde çalışıyorlar. Sadece bir tanesi asansör işçisi. Günde genelde 12-16 saat çalışırlar. Bu nedenle tiyatroya ciddi bir yoğunlaşma yok. 16 saat çalıştıktan sonra eve gelip ayrı bir çalışma yapabilmeleri olanaksız hale geliyor.
Hangi günler çalışma yapıyorsunuz?
Yüksel: Biz Pazar günleri 10:00-13:00 arası çalışıyoruz. Yer sorunu olmasa 14:00’e, 15:00’e kadar gidebiliyoruz. Ama yer sorunu yaşıyoruz. Çünkü aynı gün içerisinde burada bağlama, folklor, gitar dersi oluyor. Sadece iki tane çalışma yerimiz var.
Peki çalışma nasıl başlar?
Yüksel: Yarım saat ısınma hareketleri yaparız.
Lokman: Kısa bir moladan sonra, temel bilgilerle ilgili çalışma yaparız.
Bu temel bilgiler neleri kapsıyor, örneğin hangi yazarlardan yararlanıyorsunuz?
Lokman: Mesela Özdemir Nutku’nun Sahne Bilgisi kitabını inceliyoruz. Ben de eğitimimi buradan aldım. Arkadaşlara da buradan aktardım.
Başka yazarlar var mı?
Lokman: Ben bu yazarı biliyordum, onu anlattım. Bir aylık eğitim süresince bunu tamamladık. Ben ayrıca halk oyunlarında eğitmenlik yaptığım için, bu ısınma bölümünde dans figürleri çalıştırıyordum. Bu çalışmadan sonra bir oyun veya doğaç yapıp sonra da yaptığımızı değerlendiriyorduk. Sonra metin okuma, okuduğumuz metni değerlendirme ve yorumlama yapıyorduk. Dersler genelde bu şekilde geçiyordu. Bunlar 2 ay sürüyordu, sonrasında ise skeçler yazıp oynuyorduk.
Skeç çalışmasını nasıl yapıyorsunuz? Bir tema mı belirliyorsunuz?
Lokman: Evet. Önce temayı belirleriz.
Temayı nasıl seçiyorsunuz? Örnek verir misin?
Lokman: Mesela “memleketin halleri” diye bir tema belirlemiştik. Bu memlekette ne oluyor? Değişik olaylar yaşayan farklı karakterler seçtik. İlgi çekici veya uç olan, gündelik yaşamı etkileyen, aslında gündelik yaşam içerisinde etkisi olup da görünmeyen insanların yaşamlarını yansıtmaya çalışıyorduk. “Memleketin Halleri” çalışmasında bir hemşire, bir eşcinsel, bir imam, bir sarhoş vardı. Skeç hazırlığını masa başında yapıyoruz önceden. Sonra geliştiriyoruz ve “biz bu skeci oynayacağız, herkes haftaya rolüne hazırlık yapacak gelecek” diyoruz.
Karakterler paylaşıldıktan sonra, herkes buna hazırlık yapıp, bir metin önerisi ya da fi kir mi getiriyor?
Lokman: Hem yazıyorlar hem de gözlemliyorlar. Kendi diyaloglarını, repliklerini yazıyorlar. Karakterle ilgili bir araştırma da yapıyorlar. Mesela şöyle diyoruz “sen bir öğrenciyi oynayacaksın, bir okula git, yaşam içerisinde gözlem yap ve gel o karakteri yansıt…”
Tema ve karakterler belirleniyor. Kurguyu hangi aşamada belirliyorsunuz?
Lokman: İlk aşamada belirlemiyoruz ama ikinci aşamada herkes kendi hazırlığıyla geldikten sonra, sonucu belirlemekle birlikte doğaç yapma esnekliği de bırakıyoruz.
Memleketin hallerinden gidersek…
Lokman: Mesela hepsi doktora geliyor veya bir Pazar yerinde buluşuyor. Birbirlerinden kopuk değiller. Örneğin burada eşcinsele bir sarhoş sarkıntılık ediyor. Maço olan bir diğeri bu olayı görüyor ve erkeklik duygularının kabarmasıyla olaya müdahale ediyor. Ardından fesat bir yaşlı kadın gidip bu olayı etrafta yayıyor… Tüm bunları ikinci aşamada oluşturuyoruz. Böyle bir örgüyü oluşturduktan sonra zaten oynamaya başlıyoruz. Provalarda deniyoruz, tekrar deniyoruz ve olay örgüsünü bağlayarak sonucu ortaya çıkarıyoruz.
Elinizde öncesinde bir öykü oluyor…
Yüksel: Elde bir öykü var. Aslında öykünün kurgusu da var ama esneklik payı bırakıyoruz. Arkadaşların doğaçlamalarda ortaya çıkaracakları katkılara da pay bırakıyoruz.
Temaları gündelik yaşantı içinden seçiyorsunuz.
Lokman: Evet. Bizim burada yaptıklarımız daha çok yaşadıklarımızdır. Birebir yaşamasak da şahit olduğumuz, duyduğumuz gözlemlediğimiz olaylardır. En başarılı olduğumuz yan da budur.
Şimdiye kadar kaç skeç çıkardınız böyle?
Lokman: 8 tane. 2005 yılı Sonbaharında Zırt Pırt Fış TV’yi çıkarmıştık. Bu TRT’deki Kürtçe yayına odaklanmıştır. Aynı yılın Kış döneminde ise Sofi ’yi çıkardık. Bu skeç göç eden bir aile içindeki çatışmaları anlatır. Yine 2005 yılı Kış döneminde İbrahim isimli, bir gerilla karakterini konu alan çalışmamızı yaptık. 2006 yılının ilk aylarında Ax isimli bir dans tiyatrosu çıkardık. Bu toprağın paylaşılamaması temasını işliyordu. 2007 Aralık ayında, eşcinsellik ve Kürtlerin bu konuya yaklaşımını anlatan Lawike Kurd çıktı. 2007 Ağustos’unda Ekmek oyununu çıkardık. Yine bu ay içinde Düşünen Adam’ı çıkardık. 2007 Kış’ında Mutfak isimli oyunumuz çıktı. Bu oyun Kürt erkeği mutfağa girerse neler olur, onu anlatır. Bunlardan başka, bir de yazılmış ancak henüz sahnelenmemiş bir oyunumuz var: Berîvan.
Güncel gördüğünüz meseleleri sahnede tartışmaya açıyorsunuz.
Lokman: Evet. Mesela, ilk dönem çalışmalarımızdan Zırt, Pırt, Fış TV. O dönemde TRT’de Kürtçe yayın başlamıştı. Herkes bu konuyu tartışıyordu. Bize de aslında insanlar tartışırken şahit olduklarımızı derleyip toplayıp, mizahi bir dille sahnelemek kalmıştı. Bu konuda yaşlı bir adamın değerlendirmesi çok farklıydı, bir işçinin, bir köylünün, bir Şırnaklının tepkisi farklıydı, bir gencin değerlendirmesi çok farklıdır, bir anneninki çok çok farklıydı. Biz bunlara birebir şahittik. Mesela o dönem hayvancılıkla uğraşan bir arkadaş vardı. Onun yaklaşımı çok farklıydı mesela. Beni en etkileyen de o olmuştu. Onun takıldığı bir nokta vardı. O dönem Kürtçe şarkılar söyleniyordu, aralarında Türkçe sözler vardı, onun takıldığı nokta dengbêjliğin farklı yorumlanmasıydı. “Lo lo lo dememesi gerekiyor, le le le demesi gerekiyor. Bu yozlaştırıyor” demişti. Mesela bu benim hiç dikkatimi çekmemişti. Tüm bunlar tartışılıyordu zaten, biz de sahneledik. Mesela, Kürtçe müzik içerisinde ucube tipler vardı. Bunları çıkardık sahneye. Bize gösterdikleri, sanatla alakası olmayan insanların bizlerle dalga geçercesine yaptıkları şeylerdi. Biz de sahnede bizimle nasıl dalga geçtiklerini yansıtmaya çalıştık. Çünkü gelen eleştirilerin ortak noktası buydu: “Sanat yapıp şarkı söylüyorlar ama Kürtçenin yarısı Türkçe”. Bu yayınlarla bize hakaret ediliyordu, biz de nasıl hakaret edildiğini bu karakterlerle yansıtıyorduk.
Bu oyunu nerelerde sergilediniz?
Lokman: Zırt, Pırt, Fış TV’yi DTP’nin şöleni için hazırlamıştık. Sonra gençliğin şöleninde Sofi ’yi oynadık.
Sofi’den de biraz bahseder misin?
Lokman: Sofi, aile ile gençlik arasındaki çatışmaya yoğunlaşıyordu. Ailenin gençler üzerindeki baskısını gösteriyordu. Demokrat geçinen bir Sofi ’nin, gençlerin gözünde ucube hale gelmesini işliyordu. Sofi ’nin partiyle yaşadığı sorunları işliyordu. Bu parti gençliğinin organize ettiği, kendilerini içlerinde bulacakları bir çalışmaydı.
Sofi dediğiniz buradaki ailenin babası mıydı?
Lokman: Evet. 2 kızı bir oğlu var. Kızlarından biri gerillada. Diğeri partiye gidip geliyor ve onda ters bir gelişme oluyor; dili uzuyor ve yaşam tarzı değişiyor. Adamda şöyle bir çelişki var: “Ben kızımı gönderdim bir şeyler öğrensin diye, dili bu kadar oldu, yaşamı değişti”. Oğlu ise çok farklı, çok maço bir tip. Ailesini, hiçbir şeyi umursamayan, sürekli karşıt duran, serseri bir tip. Bir de partinin aileye yaklaşımı var. Yeni DTP sürecinin kurulması işleniyor. Yeni teknolojik gelişmelerin eski kuşakların nasıl yaşadığı işleniyordu. Cep telefonları yeni çıkmıştı, partiyi ödemeli arıyor vb. Bu oyun çok güzel bir tepki almıştı.
Bu oyunların hepsi peş peşe geldi ve biz her birinden farklı bir şey yapmak istedik. Mesela Lawike Kurd eşcinsellik temasını işliyordu. Bu oyunu da 1000 kişinin üzerinde seyirci izledi. Tam kadro yaptığımız ilk oyunumuzdu. Toplam 8 kişiydik hatta bazılarımız iki karakteri oynuyordu. Olumlu olumsuz, en çok tepki alan oyunumuz da buydu. Yaşlılar özellikle çok tepki gösterdi.
Bu tepkileri biraz açar mısın?
Lokman: Oyunda bir eşcinselin kendini topluma kabul ettirme sorununu işliyorduk. Bir sisteme, devlete kabul ettirme mücadelesini işliyorduk. Bunun içerisinde bir yaşlının Türkçeyi bilmemesinden kaynaklı, devlet dairelerinde yaşadığı sorunlar da vardı. Bir de resmi kurumlardaki, devletin zihniyetini yansıtan memurların bu karakterlere tavrı. Bu memurların zihniyeti devlet gibidir, kendilerini sanki Cumhurbaşkanı, Başbakan, bütün yasa koyucuların kendisiymiş gibi görürler ve buna inanırlar. Bu üç tema vardı oyunda. Seyirci bunların neden iç içe girdiğini eleştirdi. “Tamam” dediler “ama eşcinselin orada ne işi var? Eşcinsel neden Kürt?” Biz burada hazırlanırken kendi yapımız içindeki arkadaşlarla bile bunu tartıştık. Arkadaşlarda bir psikoloji yaratmışlardı, “biz oyuna çıkmayacağız” diyorlardı. “Bir eşcinselin yaşadığı sorun bizi ne ilgilendirir” diyorlardı. Oyuncular nerdeyse bırakıyorlardı, çok baskı vardı, buna rağmen çıktık, bence çok güzel oldu. Çalışmamız tabi yoruma açıktı ama değer yargılarının kırılması açısından önemliydi. Hatta eşcinsel ilk başta Kürtçe konuşuyordu, bunda bile tereddüt ettik, konuşsa mı, konuşmasa mı diye. Şimdi burada yaşlı ve dini yönü ağır basan insanlar var. Eşcinseli zaten sahneye çıkartmışsın, bir de Kürtçe konuşturuyorsun. Bu onların beynini aşırı zorlar. Biz de esneyerek yaptık. Onun Kürt olduğunu belli ettik ama Kürtçe konuşturmadık. Eşcinseli de kaba bir şekilde yansıtmamaya çalıştık, onun da duyguları ve hakları olan bir insan olduğunu göstermeye çalıştık. “Ben böyle yaratılmışım” diyor ve “benim yaratılışıma neden saygı göstermiyorsunuz” diye soruyor. Aslında insanların kabul edeceği bir tarzda işlemeye çalıştık. Bence bu en iyi çalışmalarımızdan biriydi. Yarım saatten de fazla sürüyordu. Diğerleri daha kısadır.
Bu oyundan sonra Zeytinburnu’nda bir pantomim çalışması yaptık: Ax. Bu çalışmada folklor fi gürlerini de kullandık. Toprağı ve toprak üzerine kavgaları anlatan bir oyundu. Sahnede dünyaya hakim olmaya çalışan bir cambaz vardı. İnsanları birbirini düşürüp buradan pay almak isteyen, toprağa sahip olmaya çalışan bir kişiydi. Sonra halk aldığı güçle tepkisini bu cambaza yöneltiyordu. Halk asıl düşmanı fark ediyordu. “Biz birbirimize düşman değiliz, asıl düşman farklı”, bunu keşfediyordu. Bu gösteride sözlü olarak sadece bir şiir okunuyordu.
Oyunda halka doğru yolu gösteren kişi ölüyordu ve bunun üzerine Ben İnsandım şiiri okunuyordu. Bu gösteri emeği, emekle toprağın ve insanın bütünleşmesini, bir gücün bu insanlar arasında düşmanlık yaratmasını anlatan bir oyundu. Burada halkı aydınlatan bir hareketin olduğunu ama sonradan bu hareketin vurulduğunu ama vurulurken, böyle insanların çoğaldığını ve güçlendiğini, birbirine kenetlendiğini anlatan bir gösteriydi.
Böyle pantomim çalışmaları çok sık karşılaşılan çalışmalar değil. Seyirci nasıl karşıladı?
Lokman: Seyircinin en dikkatle izlediği oyun buydu. Oyunda söz yoktu, seyirci “bunlar ne yapıyor” diye dikkatle izledi ve beyin gücünü zorladı. Bizim oyunlarımızda seyirciler arasında hep konuşma olur ama bu oyunda çıt çıkmadı. Mesela bir çocuk geçiyor, tutuyorlar onu, “dur gitme” diyorlar. Oyundan sonra gelip hem tebrik ettiler hem de temayı sordular. Temayı anlamayan insanlar vardı. Ya da anlamadıklarını gelip sordular, tiyatroyu sordular. Biz de anlattık. Bu bizim için iyi bir diyalog oldu. Parti gençliğinin organize ettiği, 2000’e yakın kişinin izlediği bir çalışmaydı.
Peki çalıştığınız oyunları bir kez sahneleyip sonlandırıyor musunuz?
Yoksa tekrar ele alıyor musunuz?
Lokman: Pantomim gösterisi hariç diğerlerini bir daha hiç oynamadık. Yaptığımız skeçler eğitim süreciydi. Biz böyle algılıyorduk. Bütün yaptıklarımızı bir araya toplayıp üç-dört sahnelik bir oyun yapma düşüncemiz var.
Yüksel: Ağustos ayında Esenler ve Büyükçekmece ilçelerinin düzenlediği etkinliklere iki skeç hazırladık. Ekmek isimli bir pantomim ve Düşünen Adam adında diyaloglu bir oyun. Her ikisi de çok kez sahnelendi.
Düşünen Adam, tımarhanedeki Mazhar Osman karakteridir. Düşünen Adam karakterini, toplumun çeşitli kesimleri rahatsız ediyor ve sağlıklı düşünmesine izin vermiyor. Ayyaşı geliyor buna sataşıyor, elindeki içkiden içirmeye çalışıyor, tepki alamıyor lanet edip çekip gidiyor. Çılgın bir profesör var ama ne aradığını ne kendi biliyor ne de seyirci biliyor, bu da geliyor bir şeyler arıyor ama bulamıyor, sonra Düşünen Adam’ı gördüğünde “buldum buldum” diye bağırıyor ve çıldırmış bir şekilde çıkıyor. Eski bir devrimci var, 70’li yılların devrimcisi. 80 darbesinden sonra özellikle 90’lı yıllara gelince burjuvaziye, kapitalist sisteme iyice ayak uydurmuş, köşeyi dönmüş bir adam. Geliyor ve “oğlum bırak bu işleri, senin neyine bunlar, biz zamanında yaptık da ne oldu, senin gibileri gördük bak neler oldu”, diyor. Ama diyaloglarda düşünce kelimesi hiç geçmiyor. Hayatını lümpen yaşayan iki “rock”çı tip geliyor ve onunla dalga geçiyor. Sonra parkta oynayan bir çocuk geliyor ve Düşünen Adam’a bakıyor ve “sen niye böyle yapıyorsun bana anlatsana, ben babamdan para istediğimde o da oturup senin gibi yapıyor”, diyor. Burada şunu anlatmaya çalışıyoruz: Düşünen insanları her ne kadar zorlayanlar olsa da arkasından gelen nesiller mutlaka olacaktır. Daha sonra polisler sahneye giriyor ve Düşünen Adam’ın üzerine silahlarını doğrultuyor, gözaltına alıyorlar. Bu oyunu sergilediğimiz yerde 2000’e yakın insan vardı. Genel anlamda olumlu tepki aldı.
Yine bu etkinliklerde oynadığımız Ekmek isimli bir başka oyunumuz vardı. Bu oyunda Kürt ulusal mücadele hareketinin çıkış sürecini anlatıyorduk. Tarlada açlık ve sefalet içerisinde çalışan işçiler var. Bunların arasında çocuğunu emziren bir kadın var. Ama kadının sütü kesilmiş, yemek alabilecek parası da kalmamış, yemek yapacak imkanları da yok, bebek açlıktan sürekli ağlıyor. Ağa bunların yanında elinde ekmekle dolaşıyor. İşçilerin bir kısmı ekmeği almak için bireysel olarak ayaklanıyor ama bireysel ayaklanma başarısızlığı getiriyor.
Daha sonra Ağa bu kadına bir parça ekmek veriyor ve bu ekmeğin karşılığını bekliyor. Kadına sarkıntılık ediyor ve “benimle yatar mısın” teklifinde bulunuyor. Tabi kadın Kürt kadınının onursal direnişini ortaya koyarak ayağa kalkıyor ve orada Ahmet Arif’in Adiloş Bebe şiiri giriyor. Şiir bittikten sonra, kadın ekmeği kapıp ağanın suratına fırlatıyor. Bunun üzerine Ağa şiddet uyguluyor herkese. Sonra işçiler arasında partiden bir bayan arkadaş katılıyor. İşçiler bu arkadaşla dayanışmaya giriyor, Ağa’da bir tedirginlik oluyor, kahyasını yanlarına yolluyor. Kahya 3 kez gidip geliyor. Her seferinde Ağa’nın tedirginliği artıyor. En sonunda kaçmaya çalışıyor. Bu işin burada bittiğini, ırgatların tamamen ayaklandığını, artık kendisine saldıracaklarını anlıyor. Bunlar tam kaçarken, ırgatlar ve partili arkadaşlar, ağayı ve kahyasını dövüyorlar elindeki ekmeği alıyorlar, birbirleriyle paylaşıyorlar, sonra partili arkadaş bayrağı açıp sallıyor. Bu oyun bir çok olumlu tepki, ama aynı zamanda bir o kadar da olumsuz tepki aldı. Olumsuz tepki almamızın nedeni ekmeği kullanmamızdı. Bize sordular, “ekmeği neden fırlattınız, ekmek nimettir” dediler. Biraz feodal ve idealist bir anlamda yaklaşıyorlardı olaya. Biz de şu yaklaşımda bulunduk: “Siz bunu eleştirebilirsiniz ama sizin de onurunuz kırılıyor, her alanda itilip kakılıyorsunuz, onursuzlaştırılıyorsunuz, bunları hiçe sayıyorsunuz, sonra orada kullanılan bir ekmeği ki tema olarak kullanılmıştır, bu kadar mı büyütüyorsunuz”. Oyunun oynanışı, kurgusu çok beğenildi ama bu ekmek sahnesinden dolayı çok kötü eleştiri aldık. Hatta bize “vay dinsizler” bile dediler.
Biraz da Bağcılar’da tiyatroya olan ilgiden ve seyircilerinizden konuşalım isterseniz.
Lokman: Burada yabancı gruplar pek oyun oynayamaz. Burada tiyatro izleyen bir izleyici kitlesi oluşmamış. Biz, buranın gerçekliğini işleyerek bir tiyatro kültürü oluşturmaya çalışıyoruz. Oyunları yazmamızın nedeni biraz da bu. İnsanların birebir yaşadıklarını sahneleyerek bir izleyici tabanı oluşturmaya çalışıyoruz. Burada mesela Shakespeare’in bir oyunu oynansa kimse izleyemez. Örneğin biz MKM’den Kemal Orgun’un bir oyununu buraya getirdik. Kimse izlemiyor. Çünkü onu aşan, anlamakta güçlük çektiği bir oyun. Kendini içinde bulmadığı için izleyemiyor. O oyun geldi, ben beğenirdim mesela ama burada hiç kimse beğenmedi. Buraya turne yapan başka oyunlar da geldi. Mesela Aydın Orak’ın oynadığı Bir Delinin Güncesi Kardelen Kültür Merkezi’nde oynuyordu. Ben gittim, 100’e yakın arkadaş vardı, fazla yoktu. O kadar afiş asılmış, çalışması yapılmış ama izleyici yok. Bu 100 kişinin 50’sini de buradan giden arkadaşlar oluşturuyor. Mesela Zengin Mutfağı da oynadı, 50 kişi vardı.
Yüksel: Tiyatro kültürü yok. Çok güzel bir oyun hazırlarsın, gider onu Taksim gibi, Beşiktaş gibi yerlerde sergilersin, yani elit kesimin olduğu yerlere götürürsün, tiyatro izleyicisi dediğimiz kesim için tiyatro yaparsın, bu farklı olur. Çıkarsın orada Shakespeare’in Titus’unu oynarsın, insanlar izler ve zevk alır. Mesela biz Gazi Mahallesi’nde sokak başlarında tiyatrolar yapıyorduk. Biz orada Shakespeare’in Hamlet’ini oynadık. Bu oyunu Taksim’de Rumeli İşhanı’nda da gösterdik ve izleyici çok olumlu tepki verdi. Ama biz bunu Gazi Mahallesi’nde bir sokağın köşesinde sahnelediğimizde halk bize şunu dedi: “Siz ne anlattınız?” Halk anlama sorunu yaşıyor. Diğer taraftan bizim burada şölende sergilediğimiz F-tipi cezaevlerini anlatan bir oyun vardı. Halkın neredeyse hepsi ağladı. Çünkü kendisini anlatan bir oyun. Kendi özünü, kültürünü, ailesinden birini anlatan bir oyundu; kocasının, kendisinin, çocuğunun yaşadığı bir sorunu anlatıyordu.
Shakespeare’in izlenip izlenmeyeceği biraz da yoruma bağlı değil mi? Siz Shakespeare’i öyle bir yorumlarsınız ki buradaki insanlar izlemekten zevk alırlar. Ayrıca siz burada halk tiyatrosu yapıyorsunuz ve insanların yaşamını birebir ilgilendiren olayları ele alıyorsunuz. Bu da tiyatro seyircisinin oluşması adına önemli bir çalışma. Seyircilerinizden devam edecek olursak, önceki görüşmemizde ciddi bir seyirci potansiyelinin olduğunu söylemiştiniz. Seyircinize dair bir değerlendirme yapacak olursanız…
Lokman: Burada yaptığımız bütün etkinliklerde en çok ilgiyi gören tiyatrolardır. Ama çok öyle bilinçli bir tiyatro izleyicimiz yok. Bizim bütün oyunlarımızla 4000, 5000’e yakın bir izleyici kitlesine kesin ulaşmışızdır. Arkadaşların en son yaptıkları oyunu 2000 kişi izledi. Yaş grubu olarak yoğunlukla gençler vardır ama bütün yaş grupları izliyor. Bağcılar’ın sosyo-ekonomik yapısı ne ise, oyunlarımızdaki izleyicinin sosyo-ekonomik yapısı da odur. Çalışmalarımızı yaşlılar da gençler de beğeniyor. Gençler oyunlarımızı izleyince katılma isteği gösteriyorlar.
Fırat Haber Ajansında yayınlanan söyleşinizde de “biz merkezde değil, çevrede taban örgütlenmesi yapmaktan yanayız” diyorsunuz. Bunu biraz açabilir misiniz?
Lokman: Ben tiyatroya aslında Taksim’de başladım. Burada çalışmalarımız sürüyordu ama Lotus Kültür Merkezi diye bir şey yoktu. Sonra burada büyük bir ihtiyacın ve açlığın olduğunu gördük. Taksim’de bu işi yapan insanların ve yapılarımızın, buraları ihmal etmesi beni duygusal olarak da zorlayan bir durum oldu. Ben çok etkilenmiştim ve kabullenmekte zorluk çekiyordum. Ben mesela bana eğitim veren hocama, “biz şu oyunu neden Bağcılar’a götürmüyoruz” demiştim. “Ya onun koşulu yoktur, kim gidecek uğraşacak, kim gelip izleyecek” dedi. Bu tür yaklaşımlar bizi çok zorladı. Biz burada sanatla ilgili bir şey yapmak istiyoruz, koşullarımız da zorlu. Biz örneğin eğitim için 7 kişiyi gönderdik NÇM’ye (Navenda Çanda Mezopotamya).[1] Eğitim için belli bir miktar para ödenmesi gerekiyor. Buradaki insanlar istemelerine rağmen bunu yapamıyor. Ekonomik koşulları belli çünkü.
MKM’de tiyatro eğitimi alınınca ödeme mi yapılıyor?
Lokman: Evet, 40’ın üzerindeydi o zaman.
Yıllık mı?
Lokman: Hayır, aylık. Ben 40 milyon ödüyordum. Burada bu işi yapmak isteyen bir sürü genç var ama ekonomik nedenlerden kaynaklı yapamıyorlar. Gençler için bir şey yapılmaması ciddi bir tepki uyandırmıştı. MKM’yi bırakıp burayı seçmem, tüm çalışmamı buraya yönlendirmemin nedeni biraz da buydu. Halbuki Jiyana Nû[2] benim girmeyi hayal ettiğim bir yerdi. Ama bir anda o hayallerimden vazgeçebildim. Buraya geçmem kuruma bir alternatif yaratmak anlamına gelmiyordu, aslında orada yaratılan duyarsızlığa bir tepkiydi. Buradaki ihtiyacın giderilememesine, buradaki insanlar için bir olanak yaratılamamasına, orada bir kısır döngünün başlamasına, burada bir hareketlenmenin yaşanmasına ama buna rağmen bir şey yapılmamasına tepkiydi. Hatta ben burada bir MKM şubesi açmayı da önermiştim ama buna da yanaşmadılar. Hatta “sen gitme, buranın çalışanısın” dediler. Oranın yaşamı da benim için çok farklıydı. Burada zor şartlarda bir şeyler yapmaya çalışıyoruz ama buradaki duygu, o hiçbir çıkar beklemeden yapılan katılım ve fedakarlık insana manevi anlamda bir güç katıyor. İnsanlarda bireysel anlamda bir beklenti yok. Burada oluşan kolektif beni buraya çeken en önemli nedendir. Bizim belki olanaklarımız o kadar çok yok, ama şartları zorlayacağız diye girdik bu işe. Ben inanıyorum ki yavaş yavaş koşulları zorluyoruz. Mesela eskiden bizi etkinliklere çağırmıyorlardı, şimdi bakıyorum çağrılıyoruz. Konferansa delege olarak alıyorlar. Bunlar hep zorlamaların bir sonucu. “Bu insanlar hiç imkanları yokken yaratıyorlar. Bizim elimizde bu kadar olanak var. Onlar için şimdiye kadar bir şey yapmadık, bari bugünden sonra yapalım.” diyorlar.
Buradaki kadrolaşmayı konuşalım isterseniz biraz. 8 kişiyle Lotus Kültür Merkezi’ne başladınız. Şimdi 9 kişi var. Başlayan 8 kişiden kaç kişi devam ediyor? Kadro profili 2004’ten bu yana nasıl değişti?
Lokman: İlk başlayanlardan ikisi askerde, biri memlekette. Bu arkadaşların yerine gelen 3 kişi var. Bunlar yeni dönemde alınan arkadaşlar. Buradaki yapıyı biraz güçlendirdikten sonra tabandan gelen katılım taleplerini değerlendirmeyi düşünüyoruz. Bu yapı önce bir oturacak, iş yapabilecek, tiyatro yapabilecek bir kadro yetişecek ve alttan katılımlarla bu kadro güçlendirilecek, varsa bir eksiklik doldurabilecek.
Yapının oturması ve tiyatro yapabilecek bir hale gelmesi biraz da kadrolaşma çalışmalarına bağlı. Kadroda bulunan insanlar kendilerini yetkinleştirmek ve edindikleri deneyimi daha yeni olanlara aktarmak için bir çalışma yürütüyorlar mı?
Lokman: Bu yönde çabalarımız sürüyor. Kadroların yetkinleşmesine dönük olarak az önce anlattığım eğitim çalışmalarımız var. Tabi bu konuda sıkıntılarımız sürüyor. Eğitim faaliyetlerine katılımda sıkıntılar yaşıyoruz. Eğitim politikamızın yetersiz olması da bir sorun. Yetersizlikler yaşıyoruz. Yeni gelen arkadaşlara deneyimi aktarımı oluyor. Ancak bu sınırlı oluyor.
Katılım taleplerinden bahsettin. Tiyatro çalışmalarına katılmak isteyenleri nasıl dahil edeceksiniz? Seçme yapıyor musunuz?
Yüksel: Seçme yapıyoruz ama öyle çok özel bir seçiciliğimiz yok. “Sen gel, sen gelme” demiyoruz tabi. Ama arkadaşlar 3 derse gelmiyorsa bir daha almıyoruz. Bu konuda seçiciliğimiz var.
Lokman: Bizim bu 9 kişilik ekip, amatörlükten çıkacak, profesyonelliğe kayacak bir grup. Bize alttan gelen arkadaşlar olacak, sınav olmayacak tabi ama bir seçicilik olacak. Benim için MKM’deki sistem önemliydi. Altta farklı gruplar oluşturuluyordu. Mesela biz Sarya Halk Sahnesi’ydik. Burada iyi performans gösterenler bir üst gruba alınabiliyordu.
Yani kasta uygun insanlar üst gruba alınabiliyordu ama kendi alt grubundan da kopmuyordu. Mesela ben Jiyana Nû’nün oyununda yer alırken Sarya Halk Sahnesi’nde de çalışmaya devam edecektim. Biz aslında bu sistemi burada uygulamak istiyoruz. Yeni yeni bir grubumuz oluşacak, alttan insanlar yetişecek, iyi bir performans gösteren veya yapılan oyun kastına uyanlar eklenecek. Ama alt grupların da gelişimini sağlayacak bir çalışma olacak. Hem iç içe hem de ayrı ayrı olması gerek. Şimdiki hedefimiz Lotus’a yeni katılan kişiler için bir sistem oluşturmak.
[1] NÇM: Mezopotamya Kültür Merkezi’nin (MKM) Kürtçe adı.
[2] Jiyana Nû: MKM’nin bir tiyatro topluluğu.