Mimesis Çeviri/ Bu ay bir öğleden sonramı City Center’ın beşinci katındaki bir stüdyoda Merce Cunningham’ın 1997 yılında ürettiği “Senaryo”nun 30 dakikalık kısmını izleyerek geçirdim. Yeniyken hem zor hem büyüleyici bir işti. En ünlü özelliği radikal giysi tasarımlarıydı. Rei Kawakubo’nun (Comme des Garçons) kostümleri çok güzel renklere ve desenlere sahipti, pamukla doldurulmuş şişkinlikler dansçıların hatlarını değiştiriyor ve bazen de hareketlerini kısıtlıyordu. Gösterinin koreografisi Cunningham’ın geç “bilgisayar” döneminin gelişmiş yaratımlarından biriydi. (Prömiyer zamanında 78 yaşındaydı.)
New York Times, 18 Temmuz 2014, Çeviri: Piri Kaymakçıoğlu
Breckyn Drescher ve Christian Allen, Merce Cunningham’ın “Roaratorio” eserini sahneliyorlar Fotoğraf: Andrea Mohin/The New York Times
1989’den beri bilgisayar teknolojisini hareketi tasarlarken kullanıyordu. “Senaryo” gösterisi, Cunningham’ın ritmi, dans ifadelerinin yapısını ve şaşırtıcı biçimde bedenin farklı bölümlerinin koordinasyonunu yeniden ele almak için ne kadar derinlemesine hazırlanmış olduğunu gösteriyordu. 1997 yılında “Senaryo”yu izlediğimde, Cunningham’ın problemli işlerinden birisi olarak görmüştüm: Her ne kadar danslarını 18 yıldır çok sevmiş olsam da, ifadeler kuru ve şematik görünmüştü bana. Diğer taraftan bu öğleden sonra izledikten sonra şunu düşündüm: “Benim problemim neydi?” Genç dansçıların hepsinin yetenekli ve göz alıcı bir şekilde dans ediyor olması dikkate değerdi.
2002’de Merce Cunningham.Fotoğraf: Sara Krulwich/The New York Times
Bugünlerde Cunningham koreografisi izlemek her zaman olduğu gibi keyif veriyor. Hiçbir koreografi bir dans severin damak zevkini onunki kadar uyaramaz. Bir zamanlar zorlama görünenler şimdi hem kapsayıcı hem de doğal görünüyor. Ancak New York –her ne kadar 1939’dan beş yıl önce bu hafta öldüğü tarihe dek Cunningham’ın evi olsa ve topluluğun veda sergilemelerinin yapıldığı yer olsa da- performans alanında danslarını görmek için çok az fırsat çıkıyor. Şubat ve mart aylarında en azından iki imkanımız olacak, en önemlisi ustanın başyapıtı “Biped” [İki ayaklı hayvan] (1999) Juilliard Dans Topluluğu tarafından sahnelenecek; ancak bunlar 2012 yılında Baryshnikov Arts Center’da “Four Walls/Doubletoss Interludes” [Dört Duvar/ Çift Atmalı Fasıllar] gösterimlerinden beri ilk olacak.
Bir değişim dönemindeyiz. Sonuna kadar radikal (ve mirasçı müze toplulukların üzücü kaderinden kaçınmaya kararlı) olarak, Cunningham ölümünden yedi hafta önce grubunun ölümünden sonra dünya turnesine çıkmasını ve sonra kapanmasını buyurdu (ki topluluk 2011 yılbaşı gecesinde kapandı).
Nasıl yani? Bir koreografın kendi öğretisini öğrenmek için seçilmiş ve eğitilmiş dans topluluğu, onu en iyi temsil eden şeydir. Cunningham’ın grubu Avustralya’dan Montreal’e, Berkeley’den Hindistan’a kadar çeşitli yerlerde gösteri yaptı. Grupta olağanüstü yeteneğe sahip genç dansçılar vardı ve çoğunun bölümü kendi zamanlarının çok çok önünde zorlayıcı danslardı. Fakat, grubun kurucusu topluluğun kapanmasını buyuruyordu. Diğer taraftan Cunningham dört emanetçi belirledi ve bu dört kişiden oluşan tröstün başka gruplar tarafından sergilenecek işlerine izin verme ve denetim ilkelerini onayladı.
Bu genç tröst birçok New Yorklunun düşündüğünden çok daha meşgul. San Jose’den Münih’e kadar birçok yerde Cunningham’a ait gösteriler sergileniyor. Örneğin bu “Senaryo” gösterimi, bir profesyonel grubun Almanya, Düseldorf’ta Ballett am Rhein’da sahnelenmesine hazırlanmasıyla bağlantılıydı. Aynı grup Cunningham’ın 1998 yılında çıkardığı “Pond Way” [Gölet Yolu]gösterisini 2013’de sergilemişti. “Senaryo” martta orijinal “Senaryo” ekibinden Cunningham’ın dans tekniğinin ünlü öğretmenlerinden Banu Ogan ve “Senaryo”yu Cunningham topluluğuna katıldığı ilk yıllarda icra eden Daniel Squire tarafından sahneye kondu. Düseldorflu grup onlara beş hafta ve ek olarak tiyatro sahnesinde yarım hafta olmak üzere gösteriyi hazırlaması için zaman verdi.
“Scenario.” eserinde Ballett am Rhein’den Michael Foster Fotoğraf: Gert Weigelt
“Senaryo”nun bu Alman versiyonunu sahneye koymak hiç de kolay değildi. Cunningham topluluğu kapandıktan sonra dekor ve kostümler Minneapolis’te bulunan Walker Art Center tarafından alınmıştı. Robert Rauschenberg, Jasper Johns, Andy Warhol ve diğer sanatçılar tarafından kurulduğundan Diaghilev’in topluluğundan beri olan en tarihi dans kostümü koleksiyonuna sahiptiler. Ballet am Rhein, Mineapolis küratörleriyle birlikte çalışarak, Kawakubo’nun kostümlerinin birebir kopyalarını ürettiler.
Bu Düseldorflu topluluğun ikinci Cunningham sergileyişiydi. Çok da farklı ve Cunningham’ın büyüleyici doğa çalışması olan “Pond Way” onların ilkiydi. Roy Lichtenstein tarafından sahneye kondu, müzikler Brian Eno’ya, kostümler Suzanne Gallo’ya aitti. Bu gösteriler 2009’dan beri tröst tarafından onaylanan yirmi dört profesyonel gösteri arasında, diğerleri hazırlık aşamasında. Aynı yıllarda otuzdan fazla Cunningham sergilemesi (Cunningham’ın 1937-39 yılları arasında eğitim gördüğü Seattle’da bulunan Cornish College’dan Fransa’dan Lyon’a kadar çeşitli) eğitim kurumlarında yapıldı; Kaliforniya’da bulunan Mills College ve Stanford Üniversitesi ile Ann Arbor’da bulunan Michigan Üniversitesi’nde takdire şayan gösteriler izledim.
Bazı yabancı topluluklar Cunningham gösterilerini uzun zamandır sergiliyorlardı. Londra’nın Rambert Dans Topluluğu 1983’den beri on bir Cunningham gösterisi sahneye koydu, bunların üçü ustanın ölümünden sonra sahnelendi. Yakın zamanda topluluk Cunningham danslarından oluşan antoloji formatında, içinde kendi topluluğunun uzun bir performansı bulunan bir etkinlik düzenledi.
Bu sırada, bu temmuz “Senaryo” atölyesi 2012’den beri City Center’da yapılan bir dizi etkinliğin sonuncusuydu, kostüm ve sahne dekoru yoktu ancak orijinal müzik kullanılmıştı. (Bu yazın sonu itibariyle yirmi altıncısı yapılmış olacak. Kronolojik olarak koreografi 1953’den 2009’a kadar gelmiş oluyor.) Birkaç tanesini izledim, her biri kendi ilhamını ortaya koyuyordu. Birçok seferde bu gösteriler bir kısmı Cunningham tekniğine koreografisine tamamen yabancı, birçoğu Amerikan olan genç dansçılarla iki üç haftada çıkarılmıştı. Bu dansçılar Cunningham gösterisi sahnelemekte deneyim kazanan bir ya da iki eski topluluk üyesi ile çalışıyordu.
“Four Walls/Doubletoss Interludes.” Eserinde Brandon Collwes (önde) ve Daniel Squire Fotoğraf: Andrea Mohin/The New York Times
“Senaryo” ve ondan önceki sunumlarda genç–yetişkin dansçılar koreografi tarafından zorlanmamış görünüyorlardı. Ballett am Rhein’in 2013 yılında “Pond Way” sahnelemesi Andrea Weber tarafından yapıldı. Andre Weber Cunningham Topluluğu’nun son yıllarındaki önde gelen dansçılardan biriydi. 2012 kasımında yapılan iki haftalık Cunningham atölyesinde de ön plandaydı. O zamanlarda bana attığı bir e-postada şöyle bir tespit sunuyordu: “İlginç olan, bu atölye grubunun, yerleşim konusunu bizim topluluktan çok daha hızlı şekilde kavraması. Bu bireylerin arasında çok özel bir gönüllülük var. (Belki de böylesi zorlu bir parçayı yapabilme heyecanı mı, bilemiyorum?)”
Geçen ay tröstün ofisinde baş yönetmen Lynn Wichern ve lisanslama müdürü Patricia Lent ile görüştüm. Atölyelerin tek başlarına büyük bir endüstri haline geldiğinden bahsettiler. Lent yaz dönemi boyunca atölye seçmelerine katılan dansçıların nicelik ve niteliğini överek sevinç içinde güldü; kendisi de “Roaratorio” (1983) seçmelerinde ancak sonlara yakın olarak seçilebilmiş.
Bu iki kadın Cunningham kuruluşunun bugün birçok katmanı olduğunu anlattı. Artan sayıda film DVD olarak piyasaya sürülmüş durumda. Birçok video, notlar ve dokümantasyon New York Public Library Dance Collection’da duruyor. Cunningham Tekniği Amerika ve Avrupa’da birçok kolejde öğretiliyor ve bu durum Cunningham sınıflarına gelen ve atölye seçmelerine katılan dansçı dalgası oluşturuyor. Artan sayıda eski Cunningham dansçıları Cunningham gösterilerini sahneye koymakta deneyim kazanıyorlar. Cunningham’ın dansları hakkındaki notları kendi ilhamlarını açığa çıkarıyorlar.
Sanat repertuarının ve kurumlarının sahip olabileceği ya da olması gereken dans figürleri çok değişti. Serge Diaghilev 1929 yılında öldüğünde, dünyanın en prestijli, radikal ve etkileyici bale topluluğu Ballets Russes otomatik olarak çöktü. Başka gruplar onun başarılarına sahip olmak için ortaya çıksa da onun en dikkat çekici prodüksiyonları gibisi hiç görülmedi. Cunningham, Diaghilev’in yeniliğe açlığına büyülenmişti. Muhtemelen Diaghilev’in topluluğunun nasıl çöktüğü aklındaydı. Çevresindekilerden bazıları Cunningham’ın bu kararı vermesini on yıllardır bekliyordu.
2012 yılında Fransa, Lyon’da sahnelenen “Summerspace” eserinde Caelyn Knight. Fotoğraf: Jaime Roque de la Cruz
New York Şehir Balesi, kuruluşundan itibaren vasiyet konusuyla boğuşuyordu. Jacques d’Amboise 2011 yılında yazdığı otobiyografisi “I Was a Dancer” [Ben Bir Dansçıydım]’da Şehir Balesinin iki kurucusunun, bale ustası George Balanchine ve genel direktörü Lincoln Kirstein’in grubun hayatına nasıl devam etmesi gerektiğine dair farklı fikirleri olduğunu söylüyordu: “Balanchine kendi sanatını, müzikle ve beğendiği dansçılarla bir araya getirmek için kendine ait bir alan yaratmak istiyordu. Fakat sonra umurunda bile olmadı. Lincoln balenin sonsuza kadar sürmesini istiyordu. Böylece bir tanesi istediğini almış oldu- belki ikisi birden.”
Şehir Balesinin Balanchine’in danslarını ne kadar iyi sergilediği sert ve yirmi yılı aşkın bir tartışmaya yol açmıştı. Kesinlikle Cunningham’ın topluluğunun kapanacağı kararı dans dünyasını ve özellikle koreograf Paul Taylor’ı şok etmişti. Taylor yakın zamanda tam olarak ters yönde bir karar vermişti. 1953 yılında Merce Cunningham Dans Topluluğu’nun kurucularından olan Taylor 83 yaşında. Paul Taylor Dans Topluluğu şimdi Paul Taylor Amerikan Modern Dansı ismiyle yeniden oluşturuluyor. Grup sadece Taylor’un danslarını değil başkalarınınkileri de Taylor’un ölümünden sonra sahnelemeyi amaçlıyor.
Trisha Brown Dans Topluluğu, aksine Cunningham rotasına yakın bir yol izlemeyi tercih etti. Sağlığı kötü durumda olan Brown, son gösterisinin koreografisini 2011 yılında hazırladı, grubu büyük işlerinden oluşan üç yıllık “Proscenium Works Tour” [Önsahne Gösterileri Turnesi]ni yarıladılar. Genel olarak elveda turu ve grubunun bu işleri sergilediği son zaman olarak ele alınsalar dahi, bu topluluğun sonu değil; Trisha Brown Vakfı Brown’un işlerini ayakta tutmak için çeşitli yollar düşünüyor.
Balanchine’in dans tarihini değiştirdiği birçok şeyden biri, balelerini arkadaşlarına ve meslektaşlarına nasıl bıraktığıydı. Kabul ettiği üzere danslarının diğer toplulukların ötesinde gelecek hayatları olacakmış gibiydi. Bunu düşünerek Balanchine Tröstü 1987 yılında kuruldu. Kısa süre içinde dünyaya örnek oluşturan tröst gösterilerinin uluslararası ortamda yayılmasını sağladı, böylece dansları yaşamında çok uzak görünen topluluklar tarafından da sergilendi.
Koreograf Martha Graham’ın mirası ölümünden sonra varisi Ron Protas ve topluluk arasındaki multimilyonluk bir hukuk davası ile acı şekilde harap oldu. Grubu yaşamını sürdürse dahi, danslarından bazılarını sergileyemiyor. Diğer dansların ne kadar sahne üzerinde kalacağı ihtilafın konusu olmaya devam ediyor.
Keşke ölümünden sonra Avrupa’da çok sayıda yapılan Cunningham sahnelemelerini izleyebilseydim. Bu arada, Amerika’da özellikle New York’ta dansçılar ve topluluklar tarafından Cunningham gösterilerinin pek sergilenmemesi Cunningham’ın ardında bıraktıkları açısından büyük bir noksan. Hayatının son 45 yılı boyunca Cunningham’ın gösterimleri New York’ta Brooklyn Academy of Music, the Joyce Theater, Lincoln Center ve City Center’da yapıldı; ve birçoğumuz açısından bunlar bilinmeyene yapılan en muhteşem dans maceralarıydı.
Bu ülkenin macera sevmeyen programı nedeniyle halihazırda çok az gösteri var. Bu Amerikan ustanın mirasını onurlandırmakta Amerika’nın özellikle de New York’un Avrupa’nın arkasında kaldığını görmek üzücü.
