Mimesis Çeviri / Bu yıl, politik bir mesaja sahip olan ve Northeast Kingdom’da [ABD] yerleşik Bread and Puppet Tiyatrosu’nun [Ekmek ve Kukla Tiyatrosu] ellinci yılı. Grubun ismi, ekmeklerini seyirciyle paylaşmanın bir cemaat oluşumuna katkı sağlayacağı inancından ve sanatın da hayat karşısında ekmek kadar temel bir şey olduğu düşüncesinden geliyor.
VPR. 30 Haziran 2013, Çeviri: Zeynep Okan
Bread and Puppet Tiyatrosu’nun kurucusu Peter Schumann. Fotoğraf: Jon Kalish, VPR
Bread and Puppet’in eski gösterilerinden biri olan ‘The Birdcatcher in Hell’i [Cehennemdeki Kuş Yakalayıcısı] sergilediği Plainfield’deki Goddard College’da bulunan Haybarn Tiyatrosu’nda Haziran ayının başlarında düzenlenen yıldönümü gösterisi büyük ilgi çekti. Gösteride sahnede Cehennemin Kralını temsil eden dev bir surat var ve üç metre yükseklikteki kuklalar davullara vuruyorlar. Müziğin ve konuşmaların çoğu kulak tırmalayıcı ve kuş yakalayıcısı dışında herkes kırmızının farklı tonlarında kostümler giymişler. Bu oyunun ilk hali Vietnam’daki My Lai katliamına bir tepki olarak hazırlanmıştı ancak bu yeni versiyonunda insansız hava araçları var ve Teröre Karşı Savaş betimleniyor.
Bread and Puppet’ın yaratıcısı, hala topluluk üstündeki etkisini sürdüren ve 50 yıl önce kurduğu kukla tiyatrosunun estetik anlayışını belirleyen Peter Schumann.
Glover’daki Bread and Puppet Çiftliği’nin çam ormanlarındaki hatıra kulübeleri Fotoğraf: Jon Kalish, VPR
Schumann’ın kuklacılık kariyeri 1962 yılında Putney Okulu’nda ders dışı aktivite olarak verilen kukla atölyesini yürütmek suretiyle çok daha sistemli bir şekilde başladı. Putney’den ayrıldıktan sonra New York’a taşınarak 1963 yılında Bread and Puppet’ı kurdu. Başlangıçtan itibaren grup güncel olaylara provokatif tepkiler vermenin bir yolu olarak düşük teknoloji ile kendi ürettikleri kuklaları kullanma yolunu benimsedi.
Schumann “bu bir özgürlük, Amerika’nın çöplüğü sayesinde bileğinin gücüyle yapabileceklerinin verdiği özgürlük,” diyor. “Ve neredeyse bedavaya, sadece işbirliği ve insan gücüyle devasa şeyler yapma özgürlüğü.”
New York’tayken, tiyatro gittikçe gelişen savaş karşıtı harekete katılarak 1960’ların yaratıcı ve politik mayasını oluşturan unsurlardan biri haline gelmişti. Fakat bu dönemde Bread and Puppet şehrin yoksul mahallelerindeki çocuklarla da çalıştı. Örneğin, 1966’da Schumann Harlem’den çocukların oynadığı Chicken Little adında bir oyun yönetti.
Gösterilerde kullanılan dev maskeler Bread and Puppet çiftliğinde saklanıyor. Fotoğraf: Jon Kalish, VPR
Fakat Schumann, eşi Elka silahlı bir saldırıda soyulunca New York’taki yaşamdan soğumaya başladı ve 1970’li yılların başında Plainfield’deki Goddard College’dan gelen yerleşik tiyatro olma yönündeki daveti kabul etti.
O dönem Goddard’da antropoloji profesörü olan Jules Rabin Schumann’ın geldiği zaman kampüs ortamının ne kadar politize olduğunu hatırlıyor.
“Tam da o sömestr Siyah Çalışmaları Bölümü açılmıştı ve biz Bread and Puppet’ı davet etmeyi tartışıyorduk,” diyor Rabin. “çok militan bir çocuk vardı – ağırlığını hissettirirdi – siyah bir çocuktu ve okulun Bread and Puppet yerine siyahi bir tiyatro topluluğunu davet etmesinin daha iyi olacağını söyledi. ‘burada yine beyazlar sahneyi domine ediyor’ diyordu. Ama baskın çıkamadı. ”
“Ucuz Sanat Galerisi”ne Glover’da 122 no’lu karayolunun kenarında duran eski bir okul otobüsü ev sahipliği yapıyor. Fotoğraf: Jon Kalish, VPR
Bread and Puppet’a 1971’de katılan bir Goddard öğrencisi, toplulukla birlikte Cate Farm’da yaşayan Paul Zaloom, Schumann’ın grubunun kendi okul yaşamında nasıl merkezi bir yerde olduğunu hatırlıyor.
Zaloom “Bread and Puppet’a katıldım ve okul hayatım boyunca aşağı yukarı yaptığım tek şey bu oldu,” diyor. “her yere turneye giden bir kukla tiyatrosu kumpanyasındaydım.”
Zaloom daha sonraları televizyonda yayınlanan bir çocuk programı olan “Beakman’s World”ün yıldızı oldu. Zaloom Bread and Puppet deneyimini büyük bir sevgiyle hatırlıyor.
“Çiftlikte on iki kişi kalıyorduk, bir de Peter ve Elka ve onların beş çocuğu vardı,” diye hatırlıyor. “Çiftlikte farklı farklı binalar vardı, yani sardalya konservesi gibi bir yere tıkılmamıştık. Oldukça harikaydı. Çok güzel bir yerdi. Çok geniş bir çayırlık ve büyük eski bir ahır vardı. Çalışmak ve yaşamak için gerçekten muhteşem bir yerdi.”
Bread and Puppet Müzesi’nin girişi. Fotoğraf: Jon Kalish, VPR
Fakat 1974’ün sonbaharında Bread and Puppet Northeast Kingdom’da bir çiftliğe taşınmak üzere Goddard’dan ayrıldı. Çiftlik, meşhur çiftlik sahibi Scott Nearing’in ilk eşinden oğlu olan Elka Schumann’ın babası tarafından satın alınmıştı. Bu 650 dönümlük çiftlik o zamandan bu yana Bread and Puppet’in evi oldu.
Biz Elka’yla çiftliği dolaşırken bir bahar esintisi kuklacıların prova yaptığı ahırı serinletiyor. Bu ahır aynı zamanda tiyatronun geçmişte kullandığı kağıt kuklalarla dolu bir müze: Bread and Puppet Müzesi. Elka kırk yıldan daha eski bir ejderhanın önünde duruyor.
Elka “bu kukla Güney Bronx ve Harlem’deki çocuk atölyelerinde yapılmıştı.” diyor. “Bunu çocuklar yaptı ve kullandı. Bu ejderhanın büyük uzun, yeşil bir gövdesi vardı ve bu gövdenin altına elinde ziller, düdükler, tefler ve başka şeyler olan yüzlerce çocuk girip caddelerde yılan gibi kıvrılarak gezebiliyordu. Bu gerçekten de çok iyi bir sokak kuklasıydı.”
Bread and Puppet’in ofislerinin ve atölyesinin bulunduğu çiftlikevi. Fotoğraf: Jon Kalish, VPR
Glover’daki Bread and Puppet çiftliğinin içinde, 91 no’lu eyaletlerarası otoyol inşaatında kullanılmak üzere çakıl taşlarının söküldüğü devasa bir çukur bulunuyor. Bu çukur doğal bir amfitiyatro oldu ve yirmi yılı aşkın bir süredir Bread and Puppet’ın Yerel Diriliş (Domestic Resurection) Sirki’ne ev sahipliği yapıyor.
Tiyatro uzun zamandır hem performans mekanı, hem de kuklalarının üretimi için kendi doğal çevresinden faydalanıyor, mesela akçaağaç ormanlarında büyüyen körpe ağaçlardan veya Sheffield Nehri’nin kenarından toplanan kilden.
Bread and Puppet’in adında geçen ‘ekmek’, Schumann’ın bir kaç kil fırında çok sayıda pişirdiği ve sonra da etrafa bedava dağıttığı ekşi mayadan yapılan çavdar ekmeğinden geliyor. Fakat insanların bedava ekmek dağıtılması fikrine alışmaları biraz zaman aldı.
“Üzerinde ‘Bedava Ekmek’ yazan bir tabelam vardı. Kimse gelmedi.” diyor Schumann. “Ardından enflasyon coştu ve ben tabeladaki yazıyı değiştirerek ‘Enflasyon sebebiyle iki katı bedava ekmek’ yazdım. (Bunu derken gülmeye başlıyor). Yine kimse gelmedi!”
İç mekan gösterilerinin yapıldığı ‘Kağıttan Katedral ve Toprak Zemin Tiyatrosu’. Fotoğraf: Jon Kalish, VPR
Ancak insanlar Bread and Puppet’in yaz sirklerine ve Barton, Marshfield ve Cabot gibi kasabalarda rengarenk kuklalar ve gürültülü müzik grubuyla performanslar yaptığı geçit törenlerine geldiler. Fakat kuklacıların verdiği siyasi mesajlar Vermont halkına her zaman uymadı.
“Bir 4 Temmuz yürüyüşüydü ve Bread and Puppet geçit törenine bir nevi Sam Amca figürü olan Fatso Amca tarafından çekiştirilen bir grup Vietnamlı kadın kuklasıyla katılmıştı. Ve bu durum Plainfield halkı tarafından pek de hoş karşılanmamıştı,” diye hatırlıyor Kuklacı Paul Zaloom. “Neticesinde, Bread and Puppet bir kaç yıl boyunca 4 Temmuz yürüyüşlerinden men edildi. Tekrar davet edildiğimizde de bir kasabalının bana ‘artık geçit törenlerinde siyasi hiç bir şey istemiyoruz, tamam mı? Hiç bir şey’ dediğini hatırlıyorum. ”
Peter Schumann’ın siyasi görüşlerinden taviz vermemesi Vermont dışında da ortalığı karıştırdı. 2001 yılında, 11 Eylül terörist saldırılarından sadece bir kaç hafta sonra Afganistan’a açılan yeni savaşta sivillerin ölümüne dair sergiledikleri sahne yüzünden New York’ta düzenlenen Greenwich Village Cadılar Bayramı geçit töreninden kovuldular. 2007 yılında Boston’daki bir sanat sergisi, Schumann İsrail hükümetini Nazilerle kıyaslayınca çok sayıda şikayet aldı. Yine de Bread and Puppet sol eğilimli siyasi görüşlerine rağmen kırk yıla yakın bir süredir Northeast Kingdom’daki komşularıyla iyi anlaşıyor gibi gözüküyor.
Joseph Gresser “Buralarda uzun süre dayanabilen herhangi birisi ile”, diyor “onları beğenseniz de beğenmeseniz bir tür uyum kurmayı zorluyorlar.”
Gresser Barton Chronicle yazarı. 23 yıl boyunca süren Bread and Puppet’ın yaz sirklerinin ‘acayip eğlenceli’ olduğunu hatırlıyor ama 30.000 kişiye kadar ulaşan seyirci kalabalıklarının yakın kasabalarda ciddi sıkıntılar yarattığını söylüyor.
Gresser “eşzamanlı etkinlikler olurdu, dolayısıyla pek çok insan bir hafta evvelinden gelir, kamp yerlerinden birine giderdi ve oralarda çılgın partiler olurdu,” diyor. “Veya içi azot oksit [kahkaha gazı]dolu kamyonların geldiğini ve aşırı doz vakaları olduğunu hatırlıyorum. Acil durum ekiplerinin yorgunluktan canı çıkardı. Bu onlar için çok zordu. Sanki bir kaplanın sırtında gitmek gibi bir histi.”
1998 yılında kamp yerlerinden birinde bir adamın ölümüyle sonuçlanan kavganın ardından Schumann etkinliğin iyice kontrolden çıktığına hükmetti ve bedava sirkler düzenlemeye son verdi.
Bazı istisnai durumlar dışında Bread and Puppet devletten hibe almadan veya iş dünyasının desteği olmadan ayakta kalmayı başardı. Bread and Puppet Müzesi’ne ev sahipliği yapan ahırda büyük yapısal tadilat yapılması için başvurulduğunda 90.000 USD alındı. Claire Dolan tiyatronun yönetim kurulu üyelerinden biri.
“Tiyatronun ekonomik anlamda işliyor oluşu hem garip hem de inanılmaz. İş geliştirme konusunda çalışan bir elemanımız yok. Planlama konusunda çalışan biri yok. Biz bir sürü işi bir arada yapan, aslında yuvarlanıp giden, kafamıza göre takılan bir grup insanız. Ama 50 yıl! Bu 50 yıldır böyle sürüp gidiyor. Bu aslında inanılmaz.”
Peter Schumann grubunun mali anlamdaki bu istikrarsız durumuyla barışık.
“Biz devamlı olarak bir battık bir çıktık ve devamlı çöküyoruz, sürekli,” diyor Schumann. “Ve ardından tekrar ayağa kalkmak için uğraşıyoruz. Sürekli bıçak sırtındayız, ama yine de bu durumda oluşumuzu dert etmiyorum. Açıkçası tabiri caizse daha başarılı olmanın bir avantaj sağlayacağını da düşünmüyorum.”
Peter Schumann 79 yaşına girdi ve çok iyi durumda. Ailesinin isteği ile 3 metrelik akrobat ayaklıklarının üstünde yürümeyi kesti ama onun dışında herhangi bir yavaşlama emaresi göstermiyor. Bu yaz yapacakları geçit töreni için Schumann kafayı Hava Kuvvetlerinin Burlington’daki üste konumlandıracağı F-35 jetlerine taktı.
“Tırtıl donanması, tırtıl şövalyeleri ve tırtıl silahlarıyla çok güçlü bir tırtıl saldırı kuvveti oluşturduk ve F-35lerle çok etkin bir şekilde çarpışacaklar.”
Uzun yıllardır topluluğun dostu olan Helen Rabin Schumann’dan sonra Bread and Puppet’a ne olacağı konusunu açtı.
Rabin “Başkaları bu konuyu dert ediyor ama Schumann değil,” diyor. “Bunu düşünmek istemiyor. O daha ziyade yapacaklarıyla ilgili.”
Şimdi sırada Barton ve Cabot’ta düzenlenecek olan 4 Temmuz geçit törenleri ve Glover’daki çiftlikte Cuma geceleri ve Pazar öğleden sonraları yapılacak olan yaz gösterileri var. Bread and Puppet’in 50. Yıl etkinlikleri sonbaharda Fransa ve İtalya’ya düzenlenecek turnelerle son buluyor.
