Mimesis Çeviri / Yakınlarda, Bolşoy balesinden bir dansçı, topluluğun yöneticisine korkunç bir saldırı düzenlediğini itiraf etti. Ancak meslektaşları buna ikna olmuş değil. Judith Mackrell ulusal sanat formunun peşini bırakmayan skandal ve sürtüşmelerin yaşandığı St. Petersburg’dan bildiriyor.
Guardian. 13 Mart 2013, Çeviri: Elif Karaman
Kumpas… Bolşoylu Pavel Dmitrichenko Moskova’da mahkemede, 7 Mart. Fotoğraf: Maxim Shipenkov / EPA
17 Ocak’ta, maskeli bir saldırgan Bolşoy Balesi sanat yönetmeni Sergei Filin’in yüzüne sülfürik asit fırlattı- dünya çapında olay yaratacak derecede şiddetli bir saldırı. Dava farklı iddialar ve karşı-iddialar ile dikkat çekmeye devam ediyor. Yakınlarda, Bolşoylu dansçı Pavel Dmitrichenko saldırıyı bir suç ortağının tahrikiyle başlattığını açıkça itiraf etti ve ikisi de gözaltına alındı. Bu hafta, Bolşoylu meslektaşları Vladimir Putin’e, Dmitrichenko’nun itirafa zorlandığını iddia eden ve bağımsız bir soruşturma talep eden bir açık mektup yazdılar.
Filin neden bu denli vahşice bir saldırı için hedef olarak görüldü? Bazıları Bolşoy’un sanatsal çatışmalarının uzun geçmişine dikkat çekiyor- modern etkileri sahiplenmeye hevesli bazı dansçı ve koreograflar ile eski Sovyet dönemi Bolşoy’una sadık diğerleri. Filin reformcu bir figürdü; Filin’den önce, yönetmen Alexei Ratmansky ve olası varisi Gennady Yanin da iftira ve tehdit kampanyalarına maruz kalmıştı. 2011 yılında, Yanin’in yaklaşık 200 adet özel fotoğrafları meslektaşlarına ve dünya basınına anonim bir şekilde e-mail yoluyla gönderilmişti.
Mali yolsuzluk söylentilerini içeren başka spekülasyonlar da var. Dmitrichenko mahkemedeki ifadesinde Filin’i iltimasçılıkla suçladı. Yönetmeni eleştirenler Filin’in düşüncesizce aldığı kadro kararlarıyla topluluğu kendinden soğuttuğunu söylüyor; Amerikalı dansçı David Hallberg’in 2011’de kadroya alındığında da tartışmalar çıkmıştı.
Ama yine de en renkli iddialar bile garip bir şekilde saldırının şiddetiyle orantısız. Dmitrichenko’nun saldırıyı tek başına düzenlediğine inananların az sayıda olduğu görülüyor. Bolşoy yönetimindekilere ve birçok müfettişin iddialarına göre dansçı bu işe karışmış olsa bile, kendisi Bolşoy içindeki başka hırslı figürlerce yönlendiriliyor olmalı– topluluğun kontrolünü elde etmek için her çareye başvurmaya istekli kişiler tarafından.
Rusya’da balenin çok önemli bir yeri vardır. Bolşoy’un resmi sözcüsü Katerina Novikova “Bale’nin önemsenmesi bizim için çok iyi fakat problemimizin bir parçası da olabilir” diyor. Nesiller boyunca, çarlar iki ana kuruluşa savurganca yatırım yaptılar; St Petersburg’da Mariinsky ve Moskova’da Bolşoy. Sovyet çağı boyunca, Stalin Bolşoy’daki özel locasını düzenli olarak kullanır ve baleyi “halkın sanatı” olarak lanse ederdi. Kremlin ile seçkin bazı dansçı ve koreograflar arasında yakın kişisel bağlantılar vardır.
Bale aynı zamanda sıradan Ruslar arasında bir tutku ve gurur kaynağıdır. Üç sene önce Mariinsky topluluğuna katılarak tarihe geçen genç İngiliz dansçı Xander Parish’in yorumu ise şöyle: “St Petersburg’un her yerinde bale performanslarının afişleri vardır, televizyonlarda sürekli bale belgeselleri gösterilir. Salonda, bir sonraki öğünlerini nereden bulacaklarını bilmiyor gibi görünen insanlar görüyorum. Ama yüzlerinde öyle bir ifade var ki, Covent Garden’da asla görmediğim bir yoğunluk.”
Şu an St. Petersburg’da yaşayan İspanyol koreograf Nacho Duato da aynı fikirde: “Burada çok özel bir saygı hissediyorsunuz. Vaganova okuluna girdiğinizde (şehrin 250 yıllık bale akademisi), bir tapınağa girmişsiniz hissine kapılıyorsunuz.”
Ayrıca yeni, ya da yakında yenilenen, bir bale topluluğu daha var. 2007’de, servetini meyve ithalatından sağlamış olan (lakabı Muz Kralı) Rus milyarder Vladimir Kekhman kârını değerlendirmek için bir proje tasarlıyordu. Ancak futbol kulübü ya da bir gazete yerine, bir bale topluluğunu seçti.
St Petersburg’daki Mikhailovsky Tiyatrosu 1833 yılında, canlı performansın tüm biçimlerinin sahnesi olarak kurulduğunda, büyük rakibi olan Mariinsky tiyatrosunun gölgesinde kaldı. Fakat 20. Yüzyıl boyunca Shostakovich’s The Bright Stream gibi işler üreten deneysel bale ve operanın evi olarak dikkatleri üzerine çekti. Kekhman, Mikhailovsky Tiyatrosu’na göz koyduğunda, tiyatro sanatsal olarak çürümeye başlamıştı, ki bu da Mikhailovsky Tiyatrosu’nu yeniden icat etmek için mükemmel bir fırsattı.
Kendisi genel müdür olarak tiyatroyu yönetmeye soyunan Kekhman, binayı restore etmek ve star isimleri getirmek için neredeyse 60 milyon dolar harcadı. Bolşoylu altın çift Natalia Osipova ve Ivan Vasiliev’i kurnazca işe aldı; Duato’yu sanat yönetmeni ve yeni çağdaş repertuar yaratıcısı olarak atadı; ayrıca ünlü bale ustası Mikhail Messerer’i 19. ve 20. yüzyıl klasiklerine sahip çıkması görevlendirdi.
Şaşırtıcı derecede kısa bir sürede Kekhman, topluluğu bir futbol takımı gibi işlettiğini düşünen kuşkucu kimseleri şaşkına çevirdi. Ülkede performansları şu an yok satıyor; bu ay istisnai dansçılarla yedi baleli bir programla 5 yıl içinde 3. kez Londra’ya geldiler.
Bu kayda değer bir başarı hikâyesi. Geçen hafta topluluğu St. Petersburg’da ziyaret ettiğimde, bu hikâyenin ne kadarının Kekhman’ın parasına bağlı olduğu netlik kazandı. Bolşoy’daki dram, Sovyet çağından 21. yüzyıla zor bir geçiş yapması anlamında, Rus balesi içindeki daha da büyük karmaşanın bir belirtisi. Mikhailovsky Tiyatrosu devlet desteği olan daha büyük toplulukların hala mücadele ettiği sorunların üzerinden atlayarak geçme özgürlüğüne sahip.
Asıl mevzu muhafazakar güçler ve değişim güçleri arasındaki çatışma. Bolşoy’da çekirdek bir grup,1964-1995 yıları arasında kendi geniş ve atletik kareografi stilini gruba empoze etmiş olan despot yönetmen Yuri
Grigorovich’e tutkulu bir şekilde sadık kalmış durumda. Ratmansky gibi sonraki yönetmenler daha farklı bir repertuar getirmeye çalıştılarsa da, karşı çıkanlar Grigorovich’in mirası üzerinden tepkilerini dile getirdiler.
En çok sesi çıkan itirazcılardan biri, medyada çokça yer bulan ve Bolşoy’u işletmeye dair hırsını asla saklamayan göz alıcı dansçı Nikolai Tsiskaridze olmuştur. Filin, 86 yaşındaki Grigorovich’in kendi koreografisinin yeniden canlanışını denetlemesine izin vererek uyumlu birisi olduğunu göstermeye çalışsa da, Tsiskaridze yine de Grigorovich taraftarı ve karşıtları arasındaki tartışmayı kışkırtmaya çalıştı.
Mariinsky Tiyatrosunda ise, topluluğun ünlü saf akademik stiline odaklanan muhafazakârlar arasındaki bölünmeler daha farklıdır. Eğer Bolşoy’un alâmetifarikası Grigovorich’in kasıntı Spartecus’ü ise, Mariinsky’nin de Uyuyan Güzel ve Kuğu Gölü gibi 19. Yüzyılı klasik balelerinin kusursuz icrasıdır.
Bunlar postmodern koreograf William Forsythe’nin de içinde bulunduğu yeni bale sanatçılarının eserlerinin sunulmasını dışlamıyor. Parish’in belirttiğine göre, Forsythe’nin erkek dörtlüsü (NNNN) için yapılan seçmelerde “Stüdyoda oturacak yer kalmamıştı.”
Fakat bu eserlerin çok azı Mikhailovsky Tiyatrosu’na geçen eski Mariinsky Tiyatrosu başkanı Leonid Sarafanov’u tatmin ediyor. “Hiçbir topluluk klasikleri Mariinsky kadar iyi sergilemiyor, ama bu bana ölü bir son gibi geliyor. Bana yapacak ne kaldı? Benim Kuğu Gölü varyasyonumda birkaç prüvet daha mı fazla olacak? Nacho gibi bir koreografla beraber çalışmak başarının zirvesine ulaşmak gibi bir şey. Onunla çalışmak vücudunu kullanmanın bambaşka bir yolu, başka bir plastik. Şu an çok daha iyi dans ettiğimi hissedebiliyorum.”
Mikhailovsky Tiyatrosu, dansçıların çalışma koşulları ile ilgili kışkırtıcı mevzuları da sürüncemede bıraktı. Geçtiğimiz son yirmi yılda, iyi büyük topluluğun başkanları batılı dansçıların daha yüksek maaşlar aldığını gözlemlemiş ve dansçıların yabancı sahnelerde temsil imkânı araştırdığını görmüşlerdi. Bu eğilime karşı koymak için yöneticiler, bu dansçıların kendi ülkelerindeki her bir performansı için ekstra ödeme yapıldı bir sistem kurdular. Bu iç rekabetleri kızıştıran bir sistem: Bolşoy’da bu sistem içindeki 200’den fazla dansçı arasında başroller ve ekstra para için rekabet oldukça yoğun.
Yarı büyüklükteki Mikhailovsky Tiyatrosu’nda, rekabet çok daha az. Sarafanov, son 1 ay içinde eskiden 6 ayda dans ettiğine göre çok daha fazla dans ettiğini söylüyor. Aynı zamanda, iş yükü topluluk içinde çok daha eşit bölüştürülüyor. Mariinsky Tiyatrosu’nda, genç dansçılar için dört ile altı hafta arası izin günü yapmadan çalışmak alışılmadık değil – son zamanlarda onları şikâyet dilekçesi vermeye sevk eden nedenlerden birisi de bu durum.
Kekhman’ın parasının kendi topluluğunu tamamen dertten kurtardığını söylemek yanlış olurdu. Geçen yıl, Kekhman ve şirketi iflasını ilan etti, ve dolandırıcılıktan soruşturma altında. Çoğu kişiye göre Muz Kralı’nın baleye olan tutkusu, iş hayatına devam edebilmek için toplum tarafından kabul edilebilir bir imaj oluşturma ihtiyacını hissettiğinde başlamıştı.
Yine de Mikhailovsky üyeleriyle konuştuğumda, iyimserlikten başka bir şey sezmek çok güç. Kekhman, tiyatrosunun kendi parasından bağımsız ayakta kalmasına özel bir dikkat sarf ediyor – mütevazi devlet fonununa ek olarak bir sürü özel sponsor bulmuş durumda. Planında aksayan bir konu da Duato’nun 2014 yılı için Berlin Devlet Balesi’ni yönetmek için davet edilmiş olması. Mikhailovsky Tiyatrosu’nda kalıcı koreograf olarak devam etmeyi planlıyor; ancak yönetmen olarak yerini kimin dolduracağına dair hiçbir ipucu yok. Messerer, bale yönetmeni olarak Royal Bale’den Frederick Ashton, Kenneth MacMillan ve diğer daha genç koreografların çalışmalarını kapsayarak genişleteceği repertuar planlarıyla dengeleyici bir güç olarak devam edecek.
Tabii ki Mikhailovsky’nin ithal yıldızlarının gideceğine dair bir belirti yok. Bu arada, Bolşoy tarafında, sözcü Novikova bu topluluğun gelişimini ilgiyle inceliyor. “Kendi kendilerini yeniden oluşturuyorlar.” diyor, “Bizim gibi gelenekler özgürlüklerini kısıtlamadığı için çok şanslılar.” Aynı şekilde ağır fiziksel şiddet konulu bir davaları da yok: Salı günü, Filin, Rus devlet televizyonuna Dmitrichenko’nun “açıkça beni sevmeyen ve beni ve başka birçok insanı tehdit eden dar bir çevrenin bir parçası” olduğuna inandığını söyledi. Bir gözünde yüzde elli, diğerinde de daha da çok görme kaybı var. Dansçının duruşması için tarih henüz netleştirilmedi ve dansçı hala Bolşoy’un maaş listesinde.
• Judith Mackrell, St Petersbug’a Mikhailovsky Balesi’nin misafiri olarak gitti.
