Osmanlı’nın opera kavramıyla tanışması Osmanlı’nın Paris elçisi 28 Çelebi Mehmet Efendi sayesindedir. Anılarında 1720’de Paris’te ilk kez gördüğü operayla ilgili olarak: “Paris şehrine mahsus adına opare derler imiş, çok kalabalık olurmuş… Anı seyre gidecek olduk. Vasi’nin sarayına bitişik bir yere varduk. Ol saray mahsus opare için yapılmış… ” diyerek izlenimlerini anlatmaktadır.
İstanbul’un gerçek anlamda büyük bir opera ile tanışması için ise 1969’a kadar beklemek gerekecektir. Bunun içinde filmi biraz gerilere sarmak gerek. 1930’larda İstanbul’da Tepebaşı’nda iki eski tiyatro binası dışında büyük etkinlikler için kamuya ait yer yoktur. Bir opera yapımı ilk kez İstanbul Valisi ve Belediye Başkanı Dr. Lütfi Kırdar tarafından gündeme getirilmiş, Genel Meclisi’nin onayıyla biri Taksim Meydanı’nda opera binası, diğeri 2 Numaralı Park’ta Açıkhava Tiyatrosu olmak üzere iki gösteri mekanı yapılmasına karar verilmiştir. Ünlü Fransız mimar Auguste Perret’nin önerileri doğrultusunda açılan uluslararası yarışmada kazanan proje II. Dünya Savaşı nedeniyle uygulanamamıştır.
‘İstanbul Kültür Sarayı’
Savaş sonrası mimar Feridun Kip ile mimar Rükneddin Güney’in daha küçük projesinin temeli 29 Mayıs 1946’da atılmıştır. İstanbul’un fethinin 500. yıldönümüne yetiştirilmesi planlanan bina, ödenek yokluğundan tamamlanamayınca 1953’te Bayındırlık Bakanlığı’na devredilmiştir. Bakanlık da yapının bir kültür sitesine dönüştürülmesini öngörerek 1956’da mimar Hayati Tabanlıoğlu’nun projesiyle yapımı sürdürmüştür. Tabanlıoğlu 500 dinleyici alabilen bir konser salonu, 200 kişilik oda tiyatrosu, 250 kişilik sinema salonu ve sanat galerisi de ekleyerek binayı çok yönlü bir kültür merkezine dönüştürmüştür. 12 Nisan 1969’da ‘İstanbul Kültür Sarayı’ adıyla Ferit Tüzün’ün Çeşmebaşı Balesi ile Verdi’nin Aida Operası sahnelenmesiyle açılmıştır. O günün ölçülerinde türünde dünyanın dördüncü, Avrupa’nın ikinci büyüklükteki kültür binasıdır.
27 Kasım 1970 günü, Arthur Miller’in ünlü eseri ‘Cadı Kazanı’ oynanırken çıkan bir yangın yapının büyük salonu ve sahnesini tahrip etmiş, yaralıların dışında can kaybı olmamıştır. Ancak IV. Murat adlı oyunun galası için Topkapı Sarayı’ndan getirtilen IV. Murat’a ait bir kaftan, değerli bir Kur’an, IV. Murat’ı gösteren bir tablo yangında yokolmuştur.
Kapsamlı bir onarıma alınan binanın bazı kesimleri yeniden yapılmış, iç dekorasyonu degiştirilirken, lokanta salonu da sanat galerisi haline getirilmiştir. Sahne tekniği Alman mimar Willi Ehle, mimari çalışmalar ise Hayati Tabanlıoğlu tarafından hazırlanan yapı 6 Ekim 1978’de ikinci kez Atatürk Kültür Merkezi (AKM) adıyla açılmıştır.
Kültür varlığı AKM
AKM bin 300 kişilik büyük salonu, 500 kişilik konser salonu, 250 kişilik sinema salonu, 200 kişilik oda tiyatrosu, sergi salonları ve geniş hizmet mekanlarıyla Türkiye’nin en büyük kültür kuruluşu olarak 2000’li yıllara kadar bu haliyle kullanılmıştır.
2005‘te ekonomik ömrünü tamamladığı gerekçesiyle dönemin Kültür Bakanı Atilla Koç’un binanın yıkılmasını önermesi üzerine oluşan sanat ve mimarlık çevrelerinin, sivil inisiyatiflerin yoğun tepkisi sonucu yeniden toplanan İstanbul 2 No’lu Koruma Kurulu, Kasım 2007 ’de AKM’yi 1. grup kültür varlığı olarak tescil edince öngörülen yıkım gerçekleşememiştir.
Kasım 2008’e gelindiğinde Kültür ve Turizm Bakanlığı imzalanan protokolle İstanbul 2010 Avrupa Kültür Başkenti Ajansı’nı ve Tabanlıoğlu Mimarlık’ı (AKM’nin yenilenmesi projesi için) görevlendirdi. Bu süreçte Kültür Sanat ve Turizm Emekçileri Sendikası’nın açtığı dava nedeniyle tadilat mahkeme kararıyla durdurulmuştur.
En son Şubat 2012’de Sabancı Holding ve Kültür ve Turizm Bakanlığı arasında AKM’nin onarılmasına ve yenilenmesine yönelik bir mütakabatla Atatürk Kültür Merkezi’nin 29 Ekim 2013 Cumhuriyet Bayramı’nda bitmesi öngörülmektedir. Geçtiğimiz günlerdeyse Taksim Gezi Parkı nedeniyle başlayan eylemlerde AKM’nin ön cephesi tüm duyuruların ve afişlerin asıldığı bir alana dönüşmüştür.
