Fırat Kuyurtar
“Amatör Tiyatrolar Telifi Tartışıyor” adlı blogda amatör tiyatroların karşı karşıya kaldığı telif meselesi ile ilgili olarak Kadir Has Üniversitesi Hukuk Fakültesi öğretim üyesi Doç.Dr. Savaş Bozbel tarafından Boğaziçi Üniversitesi Oyuncuları’nın talebi üzerine hazırlanan ve hukuki görüş içeren mütalaa bize kısaca şunları söylüyor:
- Üniversite tiyatroları 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu m. 33 kapsamında düzenlenen temsil serbestisine dahildir. (Bkz. Sayfa 3, 4 numaralı dipnot)
- 5846 S. FSEK m.33 kapsamındaki temsiller için bilet satmak ve gelir elde etmek, satılan biletlerden elde edilen gelirin o faaliyette kullanılması ve kar elde edilmemesi şartı ile mümkündür.
- Elde edilen gelirin harcanacağı temsil faaliyetleri dar kapsamlı yorumlanamaz, örneğin bu temsillerden elde edilen gelirlerle oyunculara para ödenebilir. (Bkz. Sayfa 3, 5 numaralı dipnot)
- TAKSAV tiyatro festivali özelinde BÜO’nun sergilemesi 5846 S. FSEK m. 33’teki düzenleme kapsamında değildir. Zira olay özelinde temsil, BÜO’nun faal olduğu üniversitenin dışında yapılmıştır.
- BÜO’nun Bertold Brecht’in Sezuan’ın İyi İnsanı adlı oyununu sergilemesi ister 5846 S. FSEK m.33 kapsamına girsin, ister girmesin ONK Ajans adlı limited şirketin 5846 S. FSEK m. 42 anlamında bir meslek örgütü olmaması nedeniyle eser sahibi adına telif ile ilgili takip ve tahsil yetkisi yoktur.
Mütalaada yapılan tespitlere büyük ölçüde katılmakla birlikte yukarıda madde halinde sayılan bu tespitlerden 4. maddeye bazı itirazlarım yahut daha doğru bir ifade ile şerh koymam gerekecek… Üniversite bünyesinde faal bir amatör tiyatro grubu olan BÜO’nun TAKSAV meselesi özelindeki durumuna yönelik Doç.Dr.Savaş Bozbel’in yorumunu şu yönlerden doğru bulmuyorum:
5846 S. FSEK m.33 ile düzenlenen temsil serbestisi sadece üniversite tiyatrolarına yönelik olmayıp tüm amatör tiyatroları kapsamaktadır.
Bu konuyu açıklamadan önce amatör tiyatro nedir buna bakmamız gerekir. Hukuken amatör tiyatro tanımlanmış bir kavram değil. Bu nedenle tiyatroya yıllarını vermiş bir üstada kulak veriyoruz. Aziz Çalışlar meşhur Tiyatro Ansiklopedisi adlı eserinde Amatör Tiyatro’yu şöyle tanımlıyor:
Amatör Tiyatro: (Alm.Amateurthater, Laientheater; Fr. théatre d’amateures, İng.amateur theatre): Profesyonel tiyatronun, mesleki tiyatronun karşıtı, gönüllü tiyatro, parasal kazanca ve (genellikle) meslekten sanatçı kişilerin etkinliklerine bağlı olmayan tiyatro. Bu anlamda, tiyatro tarihinde ilk Amatör Tiyatro, tiyatronun kökenlerine kadar gider… Amatör tiyatrolar, 19.yüzyıldan sonra özellikle işçi tiyatroları biçiminde çoğalmıştır. Bugün için özellikle gençlik tiyatroları, okul tiyatroları, üniversite tiyatroları Amatör Tiyatro’nun en iyi örnekleridir; öte yandan, semt tiyatroları, yerel yönetim tiyatroları, sendika tiyatroları, kurum tiyatroları, cemaat tiyatroları da Amatör Tiyatro kapsamında yer alır. (Çalışlar, Aziz; Tiyatro Ansiklopedisi,; Kültür Bakanlığı, Ankara, 1995, sf.22)
Yukarıdaki tanımlamadan da anlaşılacağı üzere, üniversite tiyatroları amatör tiyatro topluluklarıdır. Tartışmalı başka tanımlamalara girmeden bu genel tanımlama üzerinden hemen şunu söyleyebiliriz: Amatör tiyatrolar kar elde etme amacı taşımayan, profesyonel tiyatronun alternatifi olan, gönüllülük esasına dayalı tiyatrolardır. Amatör tiyatronun bu temel nitelikleri ile 5846 S. Yasa m.33’teki düzenlemenin içeriği paraleldir. Yasal düzenleme yapılırken de özellikle üniversite veya okul tiyatroları gibi bir sınırlama da yapılmamıştır. Nitekim Bozbel’in “mütalaa”sında da temsil serbestisinden kimlerin faydalanacağına ilişkin açıklamaları da bu tespitleri desteklemektedir. (Bkz. mütalaa sf.2)
Temsilin, temsili yapan grubun kurulduğu/faal olduğu yer dışında sergilenmesinin, o sergilemeyi FSEK m.33 kapsamı dışına çıkaracağı yorumu yasanın amacına uygun olmayan bir yorumdur.
TAKSAV tarafından düzenlenen festivalde, BÜO 5846 S. FSEK m.33’te düzenlenen temsil serbestisi kapsamında ortaya çıkardığı sanatsal ürünü, kampus dışında sergilemiştir. Doç.Dr.Savaş Bozbel ile Dr.Cahit Suluk’un FSEK m.33 anlamında temsil serbestisinin mekan sınırlaması hakkındaki görüşlerini önceki yazımda ifade etmiştim. Bozbel, Temsil serbestisinin söz konusu olabilmesi için eserden yararlanmanın eğitim-öğretim kurumlarında olması gerektiği görüşünde iken Suluk, yasal düzenlemenin amacına uygun yorum yapılması gerektiğini ifade etmekte ve bu kapsamda Bozbel’in aksine uzaktan eğitim halinde de temsil serbestisinin olabileceği yönünde kanaatini açıklamıştır.
Amatör tiyatro grubu tarafından gerçekleştirilecek temsilin, amatör tiyatro grubunun bağlı bulunduğu yer ile sınırlanması düzenlemenin amacına uygun bir yorum değildir. Aksinin kabulü, pratikte eserden yararlanmanın sadece o eserin okunması, bir grup insanın bir araya gelip bunu aralarında çalışması, sonrasında da kendi bulundukları yerdeki sınırlı izleyici kitlesine sergilemesi anlamına gelecektir. Yayınlanmış bir eserin bir amatör tiyatro grubu tarafından neden çalışıldığı, sergilendiği, bir amatör tiyatronun neden var olma gereği duyduğu irdelenerek BÜO’nun TAKSAV festivali özelinde ki sergilemesi de yasal düzenleme kapsamında kabul edilmelidir.
Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa göre telif haklarının takip ve tahsili meselesi:
Doç.Dr.Savaş Bozbel’in 20.12.2012 tarihli mütalaasında ONK ajansın hukuki statüsüne yönelik yaptığı açıklamalar karşısında söylenebilecek çok fazla bir şey yok. Türkiye’de 5846 S. Yasa m.42’ye uygun şekilde kurulan ve faal olan meslek örgütlerinin listesine Telif Hakları Genel Müdürlüğü’nün internet sitesinden ulaşılabilir. Edebiyat ve tiyatro alanında faal olan meslek birlikleri şunlar:
- Tiyatro Oyuncuları Meslek Birliği
- EDİSAM (Edebiyat ve İlim Eserleri Sahipleri Meslek Birliği)
- BESAM (Bilim ve Edebiyat Eseri Sahipleri Meslek Birliği)
- İLESAM (Türkiye İlim ve Edebiyat Eseri Sahipleri Meslek Birliği)
Bu liste içinde ONK Ajans yoktur. ONK Ajans diye bilinen şirketin tam unvanı ise TELİF HAKLARI ONK AJANS LİMİTED ŞİRKETİ’dir. ONK, bir limited şirket olarak, yasaya göre kurulan bir meslek örgütüne üye olabilir; ancak bilindiği kadarı ile herhangi bir meslek örgütüne üye de değildir! Üye olmaya çalışmış mıdır? Bu da bilinen bir konu değildir. Üye olsa dahi ONK Ajans sıfatı/unvanı ile takip yapması zaten mümkün değildir. Meslek örgütlerinin bu firmaya bakışı nedir? O da bilinen bir konu değildir…
Emeğe Saygı Meselesi
ONK Ajans’tan yapılan ve Mimesis’te 15.12.2012’de yayınlanan açıklama da ONK Ajans yetkilisi şöyle demişti: “Maalesef telif hakları ülkemizde çok fazla bilinmeyen bir konu, emeğe saygının korunması için elimizden geleni yapmaya çalıştığımızdan zaman zaman yanlış anlaşılan taraf durumuna düşmekteyiz.”
Meslek örgütü olamayan ONK Ajansın, meslek örgütlerine münhasıran yasa ile tanınmış bir hakkı kullanıp sonrasında da başkalarını emek hırsızlığı ile suçlaması manidardır.
6100 Sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu m.114/d-e maddelerine göre taraf ve dava ehliyeti, dava takip yetkisine sahip olmayan, 5846 S.Yasa m.42 anlamında meslek örgütlerine münhasıran tanınan takip ve tahsil yetkisini, yetkisizce kullanan ONK adlı şirketin Brecht adına bu işlemleri yapması hukuken mümkün değildir. BÜO adına Boğaziçi Üniversitesi tarafından yapılan ödemenin iadesi talep edilir mi bilmek mümkün değil; ancak 5018 Sayılı yasa uyarınca denetime tabi olan kamu kurumlarının, kamu kaynaklarını doğru bir şekilde kullanmalarının zorunluluğu izahtan vareste bir konudur.
Amatör Tiyatrolardan Telif İstenmesi Meselesinin Taraf Sıfatı Olmayanlarla Tartışma Bağlamından Çıkarılması Gereklidir
Başka platformlardan da ifade ettiğim gibi mücadelenin başlangıç sebebi her ne kadar ONK olsa da, meselenin bir mülkiyet hakkı olan telif ve bir insan hakkı olan kültür/sanat faaliyetlerine / eserlerine serbestçe ulaşma faydalanma hakkı çerçevesinde değerlendirilmesi ve çok yönlü tartışılması gerekiyor.
