Cansu Karagül
5 Aralık Çarşamba günü Akatlar Kültür Merkezi’nde İstanbul İsveç Başkonsolosluğu, İsveç Enstitüsü ve T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından, ölümünün 100. yılında August Strindberg’i anmak amacıyla Matmazel Julie için bir gala düzenlendi.
Bu sezon Tiyatro Boyalı Kuş’un feminist bir dramaturji ve sahneleme anlayışıyla güncel bir değerlendirmeye tabi tuttuğu ve yapıbozumuna uğratarak yorumladığı Matmazel Julie’nin prömiyeri 19 Kasım 2012’de Sahne Cihangir’de gerçekleşmişti. Modern tiyatronun öncülerinden olan İsveçli yazarın 1888 yılında yazdığı oyunun rejisini ve genel sanat yönetmenliğini Jale Karabekir üstlenirken, Mehmet Aslan’ı Jean (uşak), Asiye Dinçsoy’u Kristin (aşçı), Yeşim Koçak’ı ise Julie rolünde görüyoruz.
Oyun, dürtüleriyle hareket eden ve soyluluğunu reddetmeye çalışan kont kızı Julie ile, bireysel başarıya inanan ve kendini “kumaşı iyi” olduğundan ötürü soyluluğa layık gören uşak Jean arasında var olduğu sanılan bir duygunun, yaşadıkları cinsellik sonucu nasıl bir iktidar mücadelesine dönüştüğünü anlatma konusunda oldukça katmanlı bir yol izliyor. İlk etapta kadın-erkek arasında geçen sıradan bir aşk ilişkisine odaklanıyor gibi gözükse de kısa bir süre sonra aslında bunun böyle olmadığını, metnin esas ağırlığını toplumsal cinsiyet eşitsizliği ve sınıf çelişkilerinin sorgulanmasının oluşturduğunu görüyoruz. Matmazel Julie, tüm bunların yanında bir yandan da insanın varoluş sorunlarıyla burjuva ahlakının ikiyüzlülüğünü tartışmaya açması bakımından oldukça önemli bir metin.
Tek bir mekânda –evin mutfağı- ve zamanda –yaz dönümü gecesi- geçen Matmazel Julie, Jean’la, kendilerince nişanlı olduğunu düşünen Kristin arasında geçen konuşmayla, daha doğrusu matmazelin dedikodusunu yapmalarıyla başlar. Aralarındaki bu konuşmadan, Julie’nin, nişanlısına bir köpek gibi davrandığı için terk edildiğini öğreniriz. Jean Kristin, Julie’nin o gece ettiği çılgınca danslardan, bunun ne kadar yakışıksız olduğundan ve insanların hakkında konuştuklarından bahsederken bir yandan da Kristin’in, kaba bulduğu üslubunu düzeltmesi ve hanımefendisi gibi ‘zarif’ olması konusunda uyarır. Bu sahneyle başlayan oyun, klasik bir trajedi şeklinde yorumlandığında masum bir kadının karşısına fettan bir kadının konmasıyla (bir yanda domestik işlerle uğraşarak hem sınıfsal hem kadın’sal konumuna uygun rollerini yerine getiren Kristin, diğer yanda “hoppa”, erkeklere özgü bir sınırsızlık ve aldırmazlıkla tutkularına gem vurmayan Matmazel Julie) oldukça didaktik bir anlayış sunabilecekken, Jean ve Julie’nin yaşadığı (ya da belki bizim öyle sandığımız) tek gecelik ilişkiden Julie’nin intiharına değin gelişen olaylar ve durumlar postmodern bir yoruma tabi tutulmaları sonucu izleyenlere farklı bir çerçeve sunar.
Soylu ve aristokrat bir aileye mensup olan Julie, yetiştiriliş tarzından dolayı hem annesini suçlayan, hem de babasından intikam almaya çalışan güçlü, hırslı ve aslında hem sınıfsal hem de cinsiyet rollerine sıkışıp kalmış ve sınırlarını kaldırmaya çalışan bir kadındır. Çocukluğundan beri erkeklerden nefret eden, bir anlık boşluğuna denk gelen zamanları da “zaaf” olarak nitelendiren Julie, Jean’la yaşadığı kaçamaktan sonra inanılmaz bir çıkmaza sürüklenir. Tıpkı Jean’ın kont ünvanına ulaşmak için Julie’yi basamak olarak kullanması gibi, Julie de evin uşağını, kimliğine kazınmışçasına sorumluluğunu taşıdığı tüm toplumsal rollerinden sıyrılmak için kullanır. Julie’nin aristokratik konumunu reddetme çabasını ve sosyal sınıf olarak kendinden daha alt tabakan bir erkekle beraber olmasını, hem annesinden hem babasından hem eski nişanlısından almaya çalıştığı intikam için bir yol olarak görmek mümkün. Belki de bilinçaltının bu itkileri, “Siz, içinde doğduğum sınıfın hiçbir zaman dışına çıkamayacak oluşumu anımsatıyordunuz bana.” sözlerinde en açık şekilde ifade bulur. Ancak Jean’ın odasında yaşadıkları ilişkiden sonra Jean’ın kaba ve duygusuz davranışları Julie için koskoca bir hayal kırıklığı ve pişmanlığa sebep olur ve oyunun içinde başka bir oyun gelişir. Yaz dönümü gecesi herkes için bir kırılma noktası olur ve efendiyle uşak arasındaki hiyerarşi tepetaklak olur. Bir köle karşısında daha soysuz bir pozisyona düşerek kendi onurunu ve ailesinin soyunu yerle bir ettiği düşüncesi Matmazel Julie’yi intihara kadar sürükler.
Natüralist bir trajedi olarak nitelenen metinde Matmazel Julie karakteri, özgür iradesi olan birey olarak kadından ziyade, yetiştiriliş tarzı ve genetik özelliklerin bir sonucu şeklinde kurgulanmıştır. Özünde iki karakter üzerinden ilerleyen oyunda, kendi aralarındaki ‘oyun’ sayesinde kimliklerinden sıyrılıp sıyrılamayacaklarını görmeye çalışan Jean ve Julie, kısa bir süreliğine birbirlerinin konumunu aldıklarında “belki de aslında sanıldığı kadar fark yok insanlar arasında” sonucuna ulaşırlar. Ancak elbette kocaman bir fark yüzyıllardan beri var olmaya devam edecektir: “Kadınla erkek arasındaki o her zamanki fark.” Eşit payları olmasına rağmen, iki tarafın “hata”sının bedelini Julie’ye canıyla ödeten iri bir fark.. “Suçlu kim? Ne fark eder? Suçu kabullenip sonuçlarına katlanması gereken benim.” Verili olanı kabullenen ve bu nedenle hayatta kalmayı hak eden ise, “mutfağında” erkeğini bekleyen Kristin’dir.
Oyun boyunca minimal parçalardan oluşan ve “mutfak” algısını yaratan dekor ise, oyun süresince sahnede kendisini görmesek bile her an her yerdeliğini hissettiğimiz iktidarı Kont’un binici çizmesiyle aktarması bakımından iyi düşünülmüş. Yapıbozumsal yorumuyla Jale Karabekir, tüm yaşananlara rağmen oyunun sonunda Julie’yi Kristin’le dayanışmaya iterek, Kristin’in de Jean’a tabiri caizse tekmeyi bastırarak Tiyatro Boyalı Kuş’un feminist bir bakış açısını da seyirciye yansıtmayı başarıyor.
* Oyunu 18 Aralık 2012 Salı Saat 20:30 ve 26 Aralık 2012 Çarşamba Saat 20:30’da Sahne Cihangir’de izleme fırsatı bulabilirsiniz.
