Nedim Buğral
“Bir Hikayedir Kozahan” isimli eğitimde tiyatro uygulaması, Bursa’da tiyatro ve drama eğitmenliği yaptığım bir okulda gerçekleşmiştir. 2011-2012 eğitim yılında okulda yapılan tüm sanatsal etkinlikler “Ayrıntıda Bursa” dönem teması altında gerçekleşmiştir. Her yaş grubundan öğrencilerin gerek sınıf, gerek kulüp çalışmalarında Bursa’nın tarihsel, kültürel, coğrafi ve kentsel unsurları üzerine projeler üretilmiştir. Aşağıda paylaşmak istediğim proje de, bu kapsamda okulun 9.sınıf fen lisesi öğrencileri ile uygulanmıştır.
Projenin kabaca amacı; öğrencilerde tarih bilincini tartışmalı ve çok yönlü ele alarak oluşturmak, yerel tarih bilinci geliştirmek, Bursa’nın tarihi kimliğine vurgu yapmak, Kozahan’ı tüm unsurları ile tanımak, tanıtmaktır.
Birinci hafta; bir kutunun içindekilerden yola çıkarak, oyunun mekanı ve kişisine dair yaratıcı bir ilk çalışma yaptık. Bu kutunun içinde ipek bir eşarp, yağdanlık, yaklaşık 120 yıl öncesine ait bir fotoğraf, bir çocuğun okul arkadaşları ile yan yana çekilmiş bir fotoğrafı, bir hanın girişinde bir çocuğa ait fotoğraf, eski yazı bir gazete ilanı ve bir erkeğin bir kıza yazdığı aşk mektubu vardı. Bu materyallerden yola çıkarak doğaçlamalar, doğaçlamalar sonunda değerlendirmeler yapıldı. Gruba hikayenin mekanının ne olabileceği ve hikayenin ekseninde kim olabileceği soruldu. Hikayenin Kozahan’da geçtiği, genç bir erkeğin Kozahan’da çalıştığı ve orada dükkan sahibi olmak istediği yaratımları ile sonu Kozahan’da oynanacak olan oyunun tasarımı başlamış oldu.
İkinci hafta; bu sefer çalışmamızı Kozahan’da yaptık. Öğrenciler, Kozahan’ın kullanım alanlarını; iç avlu, dış avlu, üst kat, kuzey kapısı, çarşı kapısının ne olduğunu yerinde gördüler. Mekana dair ilgileri arttı ve mekana ait yaşantı eklediler. Mekanın kuruluşundan bugüne geçirdiği değişimi gözlemlediler ve bunun üzerine mekanda çalışmalar ürettiler. Üç adımlı, basit ama öğrencilerin çok eğlendiği bir mekan draması yaptılar. Birinci adımda, öğrenciler gruplara ayrıldı ve Kozahan’da kaç dükkan, kapı ve avlu olduğunu birbirleri ile yarışarak bulmaya çalıştılar. İkinci adımda, Kozahan’da ilginç bulduğunuz üç objeyi tespit edip, oyunumuzun kişisi Osman’ın başından geçen ve içinde bu üç objenin de olduğu bir hikaye üretildi. Son adımda da hayal güçlerini de kullanarak mekana ait hayali kronoloji çalışması yapıldı. Sonunda da okulumuz tarih öğretmeni mekan ile ilgili gerçek bilgileri içeren bir sunum gerçekleştirdi.
Üçüncü ve dördüncü hafta; oyunda yer alacak karakterler tasarlandı. Bu yapılırken karakterlerin yaşadığı tarihe göz atmak ve karakterler üzerine konuşurken, 150 yıl önce yaşayan birisinin yaşantısında nelerin olup, nelerin olamayacağını tarihsel gerçeklikler içinde değerlendirmek hedeflendi.
Beşinci hafta; oyunun içinde kullanılmak üzere oyun karakterlerinin rüya ve kabusları odaklı yazılı bir çalışma gerçekleştirildi.
Altıncı hafta; öğrencilere geleneksel tiyatro hakkında uygulamalı bilgi verildi. Oyunun sahnelemesinde bu oyunculuk biçiminden ve özellikle meddahtan faydalanılacağını öğrendiler.
Yedinci hafta; birinci sahne tasarımı yapıldı. Osmanlı’da usta çırak ilişkisi ve peştamal kuşanmanın işlendiği, aynı zamanda oyun kişilerinin de serimde tanıtıldığı ilk sahne yapılandırıldı.
Sekizinci hafta; Kozahan’da ticaret yapan azınlıklar, esnafın birbiri ile ilişkisi ve bir hırsızlık durumunda fail yakalanana kadar han kapısının açılmamasını anlatan ikinci sahne yapılandırıldı.
Dokuzuncu – onuncu hafta; ipek üretiminde ipek yetiştiricileri, ipeğin Bursa’da nasıl ve nerde yetiştirildiği ve bulaşıcı bir ipekböceği hastalığı olan ‘karataban’ ı anlatan sahne yapılandırıldı.
Onbirinci – onikinci hafta; Osmanlı’da azınlıkların birbirleri ile ilişkileri üzerine odaklanan ve bir Müslüman genç ile Rum genç bir kızın aşkının anlatıldığı bir sahne yapılandırıldı. Sahne yapılandırılırken mektup-günlük gibi yazı yazma tekniklerinden faydalanıldı.
Onüçüncü hafta, 1855 büyük Bursa depreminin fona alındığı ve oyun kişilerinin çatışmalarının çözümlendiği son sahne yapılandırıldı.
Yukarıdaki ilk bölümden sonra oyunun metni ve yazılan bölümlerin provaları ile beş haftalık bir zaman diliminde daha çalışılmıştır. Oyun, 09 Mayıs Çarşamba akşamı, saat 20.30’da Kozahan Ana Avlu’da mekanın tüm olanakları kullanılarak, Kozahan’ın mistik ortamında sahnelenmiştir.
Sahneleme hakkında; Kozahan’da akşam sekizden sonra han kapandığında önce müşteriler, çay bahçesinde dinlenenler ve turistler; ardından dükkan sahipleri boşalttı hanı. Hafif yağmur ile birlikte Kozahan’da tam anlamıyla mistik bir atmosfer oluştu. Sahne ortadaki mescidin kapıya bakan tarafına kuruldu. Mescidin basamakları da meddah için güzel bir kullanım alanı oldu. Sahne kurmakla birlikte Kozahan’ın üst katları, kapı girişi ve avlunun diğer bölümleri de farklı sahnelerde farklı biçimlerde kullanıldı. Yaklaşık elli dakika süren oyun izleyiciyi dönem dönem eğlendirdi, mekan kullanımı ile şaşırttı ve içeriğindeki tarihi gerçek bilgi ve olaylar ile bilgilendirdi de.
Süreçte oyunu oluştururken öğrencilerin öğrendiği, oyun sunumunda da izleyicinin Kozahan’da izledikleri bir oyunda; Kozahan’ı bambaşka açılardan yeniden tanıdıkları güzel bir proje oldu. Öğrenciler bu proje ile Kozahan’ı tanıdı, Bursa’da ipekçilik ve binsekizyüzlü yıllarda günlük yaşamı, toplumsal ilişkileri, yerel tarih bilincini bir tiyatro metni oluşturarak ve sahneleyerek edindi.
Projede, Bursa Büyükşehir Belediyesi ile işbirliği yapılmıştır. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi ve Kozahan İpekçiler Derneği ise projeye katkı sağlamıştır.
