Keşanlı Ali Destanı – Yanıtın Yanıtının Yanıtı (YYY) – Ömer F. Kurhan

Melih Anık

“Keşanlı Ali Destanı – Ömer F. Kurhan’ın Yorumu Üzerine” başlıklı yazıma, Ömer F. Kurhan, “Keşanlı Ali Destanı”nda Oto Sansür Olgusu ve Melih Anık’ın Bir Yanıtına Yanıt” başlığı ile yanıt vermiş. (Mimesis – 6 Ekim 2011) Benim “yanıtın yanıtına” yanıtım aşağıda:

Haldun Taner Tiyatrosu üzerine kitap yazmış olan Prof. Dr. Ayşegül Yüksel, Keşanlı Ali Destanı oyunu kariyerlerinde önemli köşe taşları olan sanatçıların sessizliği sürerken benim bu konuda yorumlar yapmamı, yazılar yazmamı doğrusu tuhaf bulmaya başladım. Bir ikinci tuhaflık da konu senle bana (yani iki büo’luya) kaldı, Kaya bile ortalarda yok.

Konu ile ilgili yazılarımdan birkaç alıntıyı tekrarlamak istiyorum.

“Yazarlarımızın, sanatçılarımızın mahkûm edildikleri bir dünyanın kabahatini onlara yüklemek haksız geliyor bana. Üzüntüm, sağduyu ile düşünmeden ortaya atılan iddiaların beslenebileceği, hazır bir ortamın olmasıdır. Trajikomik olan ise Haldun Taner hayatta olsaydı kimse bu iddiayı yapamazdı. Onun yokluğunda yapmak da Fırat Güllü’nün “Böyle bir hazırlığı var mı?” dediği birine düştü.”

Sanırım dikkatle seçtiğim kelimelerle kurduğum cümleler, içerikteki ifadeyi gizlemiyor. İleri sürülen “tarihsel gerçekler” açıklanırken Haldun Taner hayatta mıydı bilmiyorum. Eğer hayatta idiyse mutlaka bir şeyler söylemiştir değil mi?

Kaya’nın yazısındaki:

 “ ‘… konusu, karakterleri, diyalogları ve tüm yapısıyla Ankara’nın ünlü kabadayılarından Kürt Cemali’yle arkadaşlarını işlediği ve bu özelliğinden dolayı ‘Kürt Cemali Destanı’ diye yazılması gerekirken, ‘Keşanlı Ali Destanı’ olarak ‘Beyaz Türkler’ tarafından yazılarak, bir kez daha tarihe ihanet edilmiştir.’

‘1988 yılında Genco Erkal tarafından TRT’ye müzikli dizi olarak uyarlanan oyun; Gülriz Sururi, Mehmet Akan, Genco Erkal ve Meral Çetinkaya gibi dönemin ‘sol’ görüşlü tiyatro sanatçıları tarafından ete kemiğe bürünmüştü. Fakat o kadar ‘sol’ görünüşlü aydın sanatçı nedense sıraladığımız tüm gerçekleri bir kenara iterek ‘Kürt Cemali’yi görmezden gelmişti.’

‘Haldun Taner’in tarihe mal olmuş bir oyunu yazarken yaptığı bilinçli yanlışlık artık yerine iade edilmeli.’

gibi yazanın çizmesini aşan kesin hüküm cümleleri kullanılamaz. Bu ifadeler çıkış noktası muğlak olan bir konunun, ulaşılması mümkün olan sonuçlarından olamaz, sayılamaz. Hiçbir kimse “bilinçli yanlışlık” iddiasıyla bir eserin kahramanının değiştirilmesini öneremez. Sahneye koyanlar belli koşullar çerçevesinde istediklerini yapar.. (Yapmıyorlar mı!)”

‘Tarihe ihanet etmek’, ‘sol görünüşlü sanatçılar’, ‘görmezden gelme’ ‘bilinçli yanlışlık yapan Beyaz Türk’ gibi amacını; ‘yanlışlık yerine iade edilmelidir’ gibi çizmesini aşan ifadeler, Fırat Güllü’yü haklı çıkarmaktadır. Dikkatine sunmak isterim ve yukarıdaki satırları okuyunca bir kere daha anlıyorum ki sonradan yazılan yorum ve yazıların, konuyu, açanın üslubundan ve de niyetinden (?) çok farklı bir mecraya getirmesi, Kaya’nın şansı olmuştur, zira tartışma ‘değerlenmiştir’. Ama takdir edeceğini umarak söylemem gerekir ki yürütülen bu tartışma ‘bazılarını’ suçlayarak ‘bazılarına’ özgürlük arayışı gibi savrulmaya başladığı için yamaçtan düşen, gideceği yeri bilmez kaya gibi. Yani bazılarının dokunulmazlıklarına dokunarak kendi dokunulmazını yaratmak gibi bir çukurun içine yuvarlandı kaya. Başlangıçta dikkate ve ciddiye almadığım yazı, sizlerin (senin, Fırat’ın, İlker’in, Ergün Işıldar’ın, Feridun Çetinkaya’nın) tartışmaya katılmaları ile değer kazandı, ilginçleşti. Ama bu arada bir türlü yerinde duramayan kaya, çarpılmak için yola düştü. Konu ve kişiler hakkındaki görüşlerimi http://melihanik.blogcu.com/yazinin-ustunde-uyumak-ve-yasamin-kayalari/1125%203081 adresindeki yazımda dile getirmeye çalıştım.

Dikkatten kaçırmamamız gereken ve tehlikeli bulduğum hususu “… “Beyaz Türk”e getirerek Haldun Taner üzerinden Mc Carthy’cilik mi oynayacağız? Bu anlayışla ebediyete göçmüş yazarlarımızı sorgulamak, tiyatromuzun çınarlarına dil uzatmak ne kadar vicdanîdir? Sırada hangi yazar ve karakteri var? Bu bakış açısını resmileştirmenin bugünün ve yarının yazarları için nasıl bir atmosfer oluşturduğunun farkında mıyız acaba? Öte yandan eline aldığı oyunu istediği gibi yorumlayan tiyatrocularımızın elini kolunu bağlayan mı var? Yap bir Kürt Ali, Laz Ali, Çerkes Ali” şeklinde ifade ettim. Zira Keşanlı Ali’yi Kürt Cemali yapmak yerine Kürt Cemali’nin hikâyesini yazmak daha doğru olmaz mı? Engel mi var? Hem bu dramaturgi açısından kendi içinde tutarlı olmaz mı! Keşanlı Ali Destanı’na sahnede verilecek estetik ve akıllı bir yanıt daha tiyatral, etkili ve kalıcı olmaz mı?

Yazımda da belirttiğim gibi benim tarihe bakışım biraz da mesleğimin alışkanlıkları etkisindedir. Son yıllarda yaptığım seyahatler ve okumalarım, tarihin, dönemsel dalgalanmalardan en çok etkilenen, en kaygan zemin olduğuna inanmamın ve kuşkumun nedenidir. Tarihte bulunan her “yeni” tarihi baştan yeniden yazar; tarihin salt bir bölümünü “yeni”leyemezsin, önüne arkasına yeniden bakmak ve yazmak gerekir. Bu nedenle belgesiz tarihin ve ilk ağızdan belgeli olmayanın tarihsel değeri ile ilgili kuşkular taşıyorum ve bu salt bu olaya ait değil. Sanat eseri de ortamlardan payını almıştır. Çok ünlü bir besteci (yanılmıyorsam Stravinsky) uzun yıllar yaşadığı dönemin ‘şakşakçısı’ sayılmış ama ölümünden çok yıllar sonra bestecinin eserlerinin içinde baskıcı rejimi protesto/alay ettiğine dair bulgulardan konuşulmaya başlanmıştır. Bunun değişen “paradigma”nın marifeti olduğu ve bir aklama çabası olduğu da söylenebilir elbet ama bu bile zeminin kayganlığına verilebilecek onlarca örnekten biridir. Ben dönemlerin gel geç paradigmaları ile (özellikle sanatta) gündem yaratmayı doğru bulmuyorum. (Hatta çirkin buluyorum) Zira bu noktada asıl eleştirilmesi gereken eser ve yazarı değil, gel geç paradigmalar ve yaratıcılarıdır. Ama maalesef ülkemde “medyatik” olan duyuluyor. Bunun nedeni de sanatın yaralı olmasıdır.

Yazımda da belirttiğim gibi tarihi bir yönden okursan “ben zırvalayan bir yazar” olarak görüneceğim ya da senin beni anladığın gibi “Haldun Taner’e dokunulmazlık isteyen biri” olarak. Açıkça beyan etmezsem ilerde seni okuyan biri senin değerlendirmelerini tarihin bir tanıklığı olarak gösterecek ve ben “Haldun Taner’e dokunulmazlık isteyen biri” olarak tarihe kaydolacağım. Onun için, “Tüm bunların Haldun Taner için dokunulmazlık talebi olmadığını açıkça belirtmem gerekiyor ki yıllar sonra “tarihçiler” Ömer F. Kurhan’ın yazdığına bakarak benim hakkımda yanlış bir algıya düşmesinler” diye belirtmem gerekti.

Öte yandan Keşanlı Ali Destanı oyunu ile ilgili başlatılan tartışma, bugün için gerekli midir sormadan edemiyorum (kendime). Zira şimdi senin vurguladığın bu tartışmanın kalbindeki “otosansür” konusu ülkem için sır değildir, yüzlerce örnek verilebilir. Ancak herkesin bildiği “otosansür”ü konuşmak için seçilen örneğin Haldun Taner ve Keşanlı Ali Destanı olmasındaki nedenleri de -hem de bu üslupla- düşünmek gerekir.

Postmodern zaman, yıkarak ilerleyen bir tarih yazmaktadır ama benim inancım yaparak ilerlemenin daha doğru olacağı yolundadır. Eşitler arasında “herkese” dokunamayacaksan, “dokundukların” ile övünmemelisin. Zamanımızın “kahraman”ı kolay yolu seçmekte ve “ayna”ya da bakmıyor anlaşılan.

Bu tartışmada Türk Tiyatrosu’nun çınar isimlerine “hafif” sayılabilecek bir üslup kullanılarak saldırmanın bedeli, özür dilemek olmalıdır.

Açılan tartışmanın bir etkisi de yazarlara olduğu kadar bundan sonra bu oyunu sahneleyecek olan yönetmenlere yapacağı baskıdır. Zira oyunu Kürt Cemali yapmayan yönetmen hain ilân edilecektir. Tiyatro, düşmanlığa neden olmamalıdır. Herhalde senin istediğin de bu değildir.

Dileğim, gerçekleri hasıraltı etmek değil akıl ve zekâ ile tiyatronun halklar arasında uzlaşma ve barışa katkı sağlamasıdır. Bu da kontrol edemeyeceğimiz kayayı tepeden aşağı salıvermekle olmaz. Ancak korkarım bu tartışma bunu sağlayacak bir düzlemde başlamamıştır ve bu aşamadan sonra devam ettirmenin de yararı yoktur. Benim YYY (Yanıtın Yanıtına Yanıt), sen yazarsan YYYY olacak. Tartışmaya katılanların isim ve sayısına baktığımızda bu konunun tiyatrocuları ve de toplumu çok da ilgilendirmediğini görerek, madem kimselerin umurunda değil, istersen gel bir kahve içelim ve büo anılarımızı paylaşalım.

Melih Anık Günlük