“Şairler Mezarlığı için anne karnındaki bir bebeğin ultrason görüntülerini inceleyerek aylarım geçti”
Yazar Ersin Doğan’ın kaleme aldığı ve yönetmenliğini Selena Demirli’nin üstlendiği Şairler Mezarlığı, şiiri yalnızca bir anlatım aracı olarak değil, başlı başına bir karakter olarak sahneye taşıyan özgün bir yapım.
Yazarının tabiriyle oyunda, “kitaplaşma imkânı bulamayan şiirlerin sahneyle buluşarak görünür kılınması” hedeflenirken; Selena Demirli ve Dilek Uluer, oyundaki performanslarıyla “insanın insanla olan mücadelesini şiirlerle savuruyor.”
Seyirciyi ‘bilinen’ ile ‘bilinmeyen’in sınırında gezinen gerçeküstü bir evrene davet eden Şairler Mezarlığı, sekiz saatlik bir ömre sahip prematüre bir bebek ile iki çocuğunu dünyada bırakıp bedeninden ayrılan bir şairler Mısra ve Piraye’nin öte dünyadaki zamansız karşılaşması, unutulmaya yüz tutmuş sözcükler, yaşanamamış hayatlar ve şiirle dolu bir hafızanın içinden geçerek sahnede can buluyor.
Edebiyat ile sahne sanatları arasında kurduğu disiplinlerarası bağ ile farklılaşan Şairler Mezarlığı, hem içerdiği metinlerarasılık düzlemi hem de sahneleme biçimiyle severlere farklı bir deneyim vadediyor.
Doğan ve Demirli; oyunun yaratım sürecini, şiir-tiyatro ilişkisini ve bağımsız sanat üretiminin zorluklarını, 23 Nisan’da Claphall’da yeniden tiyatroseverlerin karşısına çıkacak olan Şairler Mezarlığı‘na dair merak edilenleri T24’e anlattı.
– Şairler Mezarlığı fikri nasıl ortaya çıktı ve nasıl bir araya geldiniz, biraz bu süreçten bahseder misiniz?
Ersin Doğan: Şairler Mezarlığı temelde bir yazar protestosu olarak doğdu. Amacım, şiire ve şaire verilmeyen değerin, kitaplaşmaya fırsat bulamayan şiirlerin tiyatro sahnesine taşınmasıydı. Yazar gözüyle bakacak olursak Ersin Doğan’ın şiirlerin kitap sayfalarına taşınamadığı, taşınsa da ilgi göremediği bir dünyaya savurduğu isyan sözleriydi. Bu noktada ‘Türkiye’de şairlerin kitapları olmaz, olsa olsa mezarları olur; onda da tek kişi olur.’ protest ruhuyla başlayan süreç önce Mısra karakterine oradan da Piraye’ye uzanarak bugünkü hâlini aldı.
Selena Demirli: Benim lisansım Türk Dili ve Edebiyatı, yüksek lisansım ise Oyunculuk bölümü üstüne idi. Metinler üstüne çalışmak ve yeni tartışma alanları yaratmak ve özellikle farklı türlerin, disiplinlerin, ‘tiyatro’ sayesinde birleşme olanaklarının sınırlarını araştırmak ilgi alanımın çok içindeydi. Özellikle tiyatroda 18. yüzyılda gelişmeye başlayan, konvansiyonel olanın dışındakini araştırma eğilimi, yüksek lisans sürecimde benim temel çalışma alanım haline gelmişti. Ersin’in kaleme aldığı ‘Şairler Mezarlığı’ metni, bu bağlamda somut bir çalışma ortaya koyabilmemiz için, “doğrusal” olanın dışına çıkma sınırlarını zorlayabilmemiz için özgür bir alan yaratıyordu; bu alanı oyuncu ve yönetmen rolüyle, akademik olanın ötesinde, sahnede deneyimleme fikri beni çok tetikledi ve bu tetiklenme hâli, Ersin’e ve bana, ismini Yahya Kemal Beyatlı’nın çok sevdiğim şiirinden ilhamla alan ‘A.H.E.N.K’ Tiyatro’yu kurdurdu. Ardından, çeşitli projelerde birlikte çalışma fırsatı bulduğum veya üretimlerini özenle takip ettiğim ekip arkadaşlarımıza tek tek ulaştık. Yaratıcı kadromuz tamamlandıktan sonra da Eylül ayının başında prova sürecine girdik.
– Şairler Mezarlığı’nda şiir bir anlatım aracı mı yoksa başlı başına bir karakter mi?
Ersin Doğan: Sorunuzu bir yazar gözüyle çok kıymetli buluyorum; çünkü şiir, Şairler Mezarlığı bünyesinde sadece bir anlatım aracı değil bahsetmiş olduğunuz gibi başlı başına bir karakter. Bu açıdan bakarsak Şairler Mezarlığı’nın üç kişilik bir oyun olduğunu söylemek hiç de yanlış olmaz. Mısra, Piraye ve şiirler… Mısra ve Piraye’nin dudaklarının arasından dökülen ama döküldüğü her noktada onlardan esintiler savurmakla kalmayan, onların bedeni üstünden tüm insanlığa merhem dağıtan başlı başına bir güç. Oyunumuz sırasında Mısra ve Piraye’nin diyalogları arasına ne zaman şiir girecek olsa, o üçüncü oyuncu sahne alıyor ve şiirin tüm gücünü, kelimelerin dansıyla birlikte gören gözlere, duyan kulaklara, seven yüreklere haykırıyor. Bu sebeple ne zaman oyunumuzla ilgili bir paylaşım yapacak olsam, ‘insanın insanla olan mücadelesine şiirler savurmak’ üzere davetlerde bulunur, oyunumuza seyretmeye çağrı yaparım.
– Şiir ile sahne arasında kurduğunuz ilişkiyi, metinlerarasılık (şiir-tiyatro) bağlamında nasıl tanımlarsınız? Oyununuz bir şiir performansı olarak da okunabilir mi?
Ersin Doğan: Şairler Mezarlığı metnini, bir şiir performansı olarak okumak mümkün. Daha önce de vurguladığım gibi oyunumuzda şiir, başlı başına bir iletişim aracı olduğu kadar üçüncü bir karakter, seyreden insanlar açısından da üçüncü bir göz. Seyirciler, Mısra ve Piraye arasındaki mücadeleyi, savrulan şiirlerin arasından çekip çıkarıyor, sorguluyor, yorumluyor, özümsüyor. Böyle bir metin, sahneye taşınırken daha ince işlenmeli, seyircilere daha renkli ama bir o kadar da etkili bir dünyadan aktarılmalıydı. İşte tam da burada Selena Demirli’nın rejisi devreye girdi. Kurduğu renkli dünyayla benim cümlelerimi, anlatmak istediklerimi daha vurucu bir hâle getirdi. Şiiri dansla birleştirerek yazdığım her bir kelimeye kılıflar dikti, kelimelerim o kılıfların içinde danslara eşlik ederek seyircilere ulaştı. Yönetmen olarak kurduğu bu renkli dünyayı yine en iyi o aktarabilirdi ve bu noktada, oyuncu kimliğini kuşanarak Mısra karakterine sahnede o can verdi. Dilek Uluer’in geceler boyu mücadele ederek yoğurduğu Piraye karakteriyle birleşmeleri sonunda da şiirleri şairlerine ve seyircilerin seyrine kavuşturdular.
– Bu kadar şiirsel ve soyut bir metni sahneye taşırken sizi en çok zorlayan neydi?
Selena Demirli: Metni sahneye taşırken dikkat etmem gereken noktalar benim için çok belirgindi. ‘Şiir’ türünü kurguda nasıl konumlandıracağım? ‘Şiir’ türü, sadece ‘tür’ olarak, var oluşuyla, bu metinde alımlayıcısına ne anlatmak istiyor? Ben şiiri, bütünde tüm oyunda, bedensel ve biçimsel şekilde bir ifade aracı olarak giyinmeyi seçtim. İnsanın derdi var. Toplumla, insanla, var oluşuyla, var olamayışıyla, tutsaklığıyla bazen de özgürlüğüyle bile sancısı var. Örneğin ‘Mısra’ karakteri, bedensel olarak çok özgür ama içinde çok tutsak bir “şiir.” Piraye, her insan gibi, kuralların, topluma göre ‘doğru’nun, ‘uygun’un, sınırların içinde kısıtlanmış ve katılaşmış, ‘dünyevi’ izler barındıran bir “şiir.”
Sahnede, bu iki karakterin birbirine tezat oluşturan iki ‘şiiri’ temsil etmelerini istedim. Finalde ise bu iki tezat şiirin -nihayet- dokunabilmesiyle, birleşmesiyle meydana gelen çok sesli, çok güçlü bir şiirin doğumunu yaratmak…
Çünkü güçlü var oluşlar hep özgün birleşimlerden doğar. Finalde doğum sadece Mısra’yı değil, Piraye’yi de buluyor aslında. Bu birleşim ve yeniden doğuş tek taraflı değil. Bunu başaran ise -metnin de dediği gibi- yine ‘şiir’in ta kendisi.
Şiir çok sesli bir tür. Özgün ve özgür bir tür. Çok yönlü, birbirine karşıt kavramları bir arada barındırabilen, içine pek çok yapıyı alabilen, alıntılara, hatırlatmalara alan açabilen, esnek ve çok renkli, öznel, bağımsız bir edebi tür. Alımlayana özgü bir tür. İşte oyun da tam olarak böyle olsun istedim. Yapısıyla başlı başına şiir türüne bir telmih sanatı oluştursun gayesini taşıdım. Bunun sınırlarını zorlamak, yollarını aramak, bu arayışı bedene sirayet ettirmek, diyaloğu ve ifade-iletişim aracını şiire dönüştürmüş bir metni, seyirciye doğallıktan uzaklaşmadan aktarabilmek, fiziksel ve düşünsel olarak zaman zaman yordu beni. Zorladı. Ama çok değerli, disiplinlerarası, metinlerarası bir araştırma alanı açtı tüm ekibe. Yaratıcı kadromuz çok özverili, çok yetenekli insanlara sahip. Oyun partnerim Dilek Uluer, yardımcı yönetmenimiz Kübra Karatepe, yapım asistanımız ve operatörümüz Akif Bahadır Fentçi, ışık ve dekor tasarımcımız Zafer Metin, kostüm tasarımcımız Sefa Eraslan, makyaj tasarımcımız Nehir Altuğer, müzik ve afiş tasarımcımız Coşkun Yaşar, reji asistanlarımız İrem Buldu ve Cemre Naz Gözütok, oyun fotoğrafçımız Yiğitcan Tumri, teknikerlerimiz Mehmet Ay ve Eren Süloğlu hepsi kendi alanlarında çok üretkendi. Bu ekip olarak, bizim soyut olanı seyirciye kendi dilimizce aktarmamızı sağladı.
Süreci güzelleştirmek, kolaylaştırmak, sorumluluğu paylaşmak, oyun arkadaşı olabilmek bu ekibin en kuvvetli sihri.
– Söyleşiye hazırlanırken oyunun seyirci yorumlarına baktığımda oyun için “ağıt, edebi şölen” gibi benzetmeler yapıldığını gördüm. Şairler Mezarlığı’nı hem yönetmeni hem de oyuncusu olarak siz nasıl tanımlıyorsunuz?
Selena Demirli: Benim için, özellikle yüksek lisansta ilgi alanım haline gelen, ‘tiyatroda konvansiyonel yapıyı parçalamak’, ‘parçalı yapı’, ‘parçalı dil, kesintili zaman, mekan, öykü, özne’ kavramları bu oyunda somut bir deneme alanı oluşturdu. Tek bir tanıma sokmak çok zor tabii ama şöyle anlatabilirim:
İki farklı şiirin, iki farklı oluşun, birbirine an be an yaklaşan, uzaklaşan ama sürekli akışta kalan devinimini düşünün. Bir tablo gibi. Biri kaskatı. Biri ise dalga dalga yayılmakta olan bir su gibi, farklılar. An geliyor tıpkı tek bir yürekmişçesine beraber atıyorlar, an geliyor alabildiğine uzaklaşıp birbirlerinden kaçıyorlar. Ancak er ya da geç, bu zıt iki varoluş -yazarın tabirine göre insanın insanla olan mücadelesi- birbirini yeniden doğuruyor. Birbirinden izler taşıyan başka bir oluşta. Ben oyundaki bu yaklaşma ve uzaklaşma halini çok seviyorum. Bu çok ‘parçalı’ mücadeleye bu sebeple, -şiir türünün içine pek çok yapı alabildiği gibi- biz de dansı, müziği, renkli ışıkları, gölgeleri ve en çok da bedeni kattık. İnanır mısınız, anne karnındaki bir bebeğin ultrason görüntülerini inceleyerek aylarım geçti. Çok yeni bir bedensel çalışma ve deneme alanı tanıdı oyun, tüm ekibimize.(Haberin devamını buraya tıklayarak okuyabilirsiniz…)
