Germaine Acogny ve Malou Airaudo’dan "Ortak Zemin[ler]"

“Çağdaş dansın asık suratlı peyzajının onlardan öğreneceği çok şey var…”

(Springback Magazine, Liza Weber, Mayıs 2024)

Hazırlayanlar: Banu Açıkdeniz- Maral Çankaya

common ground[s]- ortak zemin[ler], 2023 kışında Wuppertal Tiyatrosu’nda ilk gösterimini yaptı. Pina Bausch’un güçlü eseri Rite of Spring’in (Bahar Ayini) pandemi öncesi Senegal’de başlayan çalışmaları nihayete ermiş ve büyüleyici bir performansla seyirci karşısına çıkmıştı. Bu gösterimin, çalışma sürecine imzasını atan, Afrika’dan ve Almanya’dan gelen dans deneyiminin yaslandığı iki ismin- Germaine Acogny ve Malou Airaudo- hazırladıkları bir gösteri ile birleşmesi geceyi izleyenler için unutulmaz kıldı. İkilinin hazırladığı gösteri dünyayı dolaşmaya devam ediyor. Londra’da Sadler’s Wells’de Nisan ayında (2024) gerçekleşen Elixir^[1] Festivali gösteriye ev sahipliği yaptı. “Büyüdükçe ve yaşlandıkça değişen bedenlerimizi ve zihinlerimizi nasıl ifade ederiz?” sorusuyla yola çıkan ve dans ve yaşlılıkla ilgili algıları yeniden düşünmeye davet eden festival vesileyle common grounds[s]yapımını, bu iki güçlü dansçıyı ve çalışma süreçlerini okuyucularımızla paylaşmak istedik.

Guardian’dan Alice Kemp Habib, common ground[s]gösterisinin son iki yıl boyunca Pina Bausch’un Rite of Spring (Bahar Ayini) eseri ile, ortak bir zeminde buluşan bir turne programının parçası olduğunu aktarıyor. École des Sables, Sadler’s Wells ve Pina Bausch Vakfı ortaklığıyla, Afrika’nın 14 ülkesinden dansçıların Rite of Spring’in yeni bir versiyonunda yer almak üzere bir araya geldiklerine değiniyor. Alice Kemp Habib, Rite of Spring, Elixir’de sahnelenmeyecek olsa da, bu turnenin, kariyerleri boyunca “kurban” rollerinde yer almış olan Acogny ve Airaudo için bir dönüm noktası olduğunu söylüyor^[2]. Söyleşide Airaudo, “Pina, Germaine ve benim birlikte bir şeyler yaptığımızı görse bayılırdı” diyor, “Bu çok özel bir şey. Sanki bir daire tamamlanıyor. [Rite of Spring’i] gençlere verip yola devam ediyormuşuz gibi hissediyorum.” (Guardian, Şubat 2024)^[3]

İkilinin buluşmasına vesile olan Pina Bausch’un 70’li yıllarda sahneye koyduğu Rite of Spring (Bahar Ayini) eserine de kısaca değinelim. Sergei Diaghilev tarafından Ballets Russes için sipariş edilmiş ve koreografisi Vaslav Nijinsky, müziği Igor Stravinsky tarafından hazırlanmış Rite of Spring 1913 yılında sanat çevrelerini sarsan bir prömiyer yapıyor. Hazırlanan koreografinin günün estetik ve toplumsal kabullerinin dışına taşması eserin gösterimden kalkmasına neden olurken Bahar Ayini müzik tarihinde önemli yerini alıyor. Pina Bausch 1975’de, Nijinsky ve Stravinsky’nin tasarımından yola çıkarak günün koşulları içinden eseri Almanya’da, Wuppertal Şehir Tiyatrosu bünyesinde yeniden yorumluyor ve son derece etkileyici bir eser ortaya çıkarıyor.

2023-2024 yılı Rite of Spring ve common ground[s] turnesinin gerçekleştiği mekanlardan biri olan Helsinki- Tanssin Talo Sahnesi, Igor Stravinsky’nin ortaya koyduğu bestenin saf gücünün ve Bausch’un – hem duygusal hem de fiziksel – koreografisinin yıllara rağmen etkisini koruduğunu belirtiyor. Gösterimin tanıtım yazısında gecenin Afrika çağdaş dansının öncülerinden Germaine Acogny ve Pina Bausch Company’nin önde gelen isimlerinden Malou Airaudo’nun hayatlarından esinlenerek yaratılan common ground[s]ile açıldığı, her ikisi de 70’li yaşlarında olan ikilinin bu ilk ortak çalışmasının benzer geçmişlerini ve duygusal deneyimlerini konu aldığı belirtilmiş. (Tanssin Talo, Ağustos 2023)^[4]

Germaine Acogny, École des Sables^[5]‘ın kurucularından. Yaygın olarak “École des Sables” olarak bilinen ve Senegal’de bulunan Uluslararası Geleneksel ve Çağdaş Afrika Dansları Merkezi, teorik ve pratik eğitim veren profesyonel bir okul ve bir araştırma laboratuvarı. Kurumun internet sayfasında okul, Afrika’nın farklı bölgelerinden gelen dansların ve kültürlerin zenginliğine dayanan dünyanın dört bir yanından dansçıların yeni enerjilerle yeni danslar yaratmak için bir araya geldiği küresel bir dans köyü olarak tarif ediliyor. Ecole de Sable’ın kurucusu olan Acogny’nin şık giyimli diplomat büyükbabası Ignatio, o dönem için alışılmadık bir şekilde, onu dans alanında kariyer yapmaya teşvik etmiş. Acogny, Alice Kemp Habib’e verdiği röportajda, büyükbabasının kendisine “İnsanlar seni şu anda anlamayacak ama sabırlı ol, anlayacaklar” dediğini anlatıyor. (Guardian, 14 şubat)

Tanztheater Wuppertal ve Pina Bausch Dans Tiyatrosu Topluluğu’nun deneyimli üyelerinden Marsilya doğumlu Malou Airadou ise, Pina Bausch ile yıllarca çok yakından çalışmış ve Rite of Spring dahil pek çok gösterinin önemli bir parçası olmuş bir dansçı ve koreograf. Malou A. aynı zamanda Rudolf Laban tarafından kurulan, Pina Bausch’un mezunlarından biri olduğu Essen Folkwang Okulu’nda uzun yıllar eğitmenlik yaptı ve 2018 yılına dek dans bölümünün başkanlığını sürdürdü.

common ground[s], Germaine Acogny ve Malou Airaudo’nin fikir ve koreografi üzerine ortak bir çalışmasıyla hazırlandı. Kasım 2019’da École des Sables’da başlayan süreç Şubat 2020’de Folkwang Sanat Üniversitesi’nde (Essen, Almanya) devam etti. Sahne provaları ve ışık tasarımı ise Londra’daki Sadler’s Wells’te tamamlandı^[6]. Ancak Mart 2020’de ortaya çıkan pandemi nedeniyle Sadler’s Wells’te gerçekleşmesi planlanan gösterileri iptal oldu ve eserin Londra’daki prömiyeri 2024 Nisan ayında Elixir Festivali’nde gerçekleşti^[7].

Alice Kemp-Habib sanatçılarla Guardian için yaptığı röportajda Elixir Festivali’ndeki gösteriye dair şunları söylüyor:

“Düşünceli ve zarif common ground[s], bu iki sanatçının anne, büyükanne ve dans alanında deneyimli öncü kadınlar olarak sahip oldukları birçok ortak deneyimin etrafında gelişiyor. Her ikisi de doğaya hayranlık duyuyor ve Senegal’den getirdikleri sopa ve taşları performanslarına dahil ediyorlar.” (Guardian, 14 Şubat 2024)

Guardian’daki yazısında festivali değerlendiren Sanjoy Roy ise Acogny ve Airaudo’nun yer aldığı gösteriyi şöyle tarif etmiş:

“70’li yaşlarının sonundaki dans emektarı kadınlar, siluet halinde oturmuş, aralarındaki uzun asayı bir direk gibi tutuyor. Dans çoğunlukla sabit adımlar ve jestlerle, senkronize ya da zıt, bazen samimi, bazen kayıtsız bir şekilde ilerliyor. Dram daha çok etraflarındaki sesten geliyor; parlak melodiden çalkantılı gök gürültüsüne kadar çeşitlilik gösteriyor. Dansçılar sadece gösterinin sonunda tekrar oturuyor ama sanki yaşam çizgileri ayrılmış gibi. Her biri kendi asasıyla, bu mütevazi çalışmadaki gösterişten uzak deneyimlerinin, hayat gibi, o andan çok, geriye dönüp bakıldığında takdir edildiğini seziyoruz.” (Guardian, 11 Nisan 2024)^[8]

Liza Weber, Spring Dance Magazine için Elixir Fest hakkındaki yazısında common ground[s]gösterisine değinmiş:

“Sahnedeki silüetleri hareketlerinin daha farklı olamayacağını düşündürüyordu. Acogny toprak, Airaudo ise su: bu his sahnedeki sahneye yerleştirilen kayalar ve kürek benzeri asalarla daha da pekiştirilmiş. Yine de paylaştıkları şey, kelimenin mümkün olan en geniş anlamıyla bir simya yeteneğidir. Çünkü onlar dansta hayatın iksirlerinden (elixir) birini keşfettiler: ‘Whatever Will Be, Will Be, Que sera, sera’ şarkısında olduğu gibi; yaşınız ne olursa olsun yaşamanın saf neşesini. İşte bu zamansız bilgelik, onlara basit ama bir o kadar da derin olan tüm yönlerini, tüm bulaşıcı gülümsemelerini seyirciye sunabilmelerini sağlıyor. Çağdaş dansın asık suratlı peyzajının onlardan – kız kardeşlerimizden, annelerimizden ve büyükannelerimizden – öğreneceği çok şey var.”^[9]

Elixir Festivali: Dans ve yaşla ilgili algıları yeniden düşünmek

Elixir Festivali 2014 yılında Sadler’s Wells tarafından eski dansçılara yer veren bir festival olarak başlamış. Festival ‘dans ve yaşlanma ile ilgili algılara meydan okumayı’ amaçlıyor. Liza Weber ve Dom Czapski festivali değerlendirdikleri yazılarında festivale dair şunları söylüyor:

“Age UK’nin yaşlanmaya ilişkin gelecek senaryolarına göre, ‘tüm sahne sanatları arasında dansın, yaşlılığın zihinsel ve fiziksel tahribatını savuşturmak konusunda en tedavi edici sanat olduğu belirtilmiştir’. Sadler’s Wells’in festival için hazırladığı metin, buna kıyasla, büyüme ve olgunlaşma sürecini yaş ayrımcılığı yapmadan (age positive) çerçeveleyen, hayatla barışık bir metin. Kuşkusuz, festival programına dahil edilmemiş olan tek şey, dans kariyerinin 30 yaşında sona erdiği iddiası.”

Malou Airadou’ya mikrofon uzattıklarında ise aldıkları cevap şöyle: “Yaş hakkında konuşmayı sevmiyorum; sahnede buna yer yok.”