[Sanat Meclisi’nin hazırladığı, Aralık 2021 Sanatta Hak İhlalleri Raporu’nu okurlarımızla paylaşıyoruz.]
2021 sonuna geldik. Sahne sanatlarının yılın bir bölümünde izleyicisiyle buluşamadığı bir yılda karşımızda sanata yoğun bir baskı ve yasak bilançosu var. İşte yılın son ayında sanat alanının başına gelenler:
- Mardin’deki bir otelin salonunda Amed Şehir Tiyatrosu tarafından sahnelenecek olan Kürtçe Tartuffe oyunu, Mardin Valiliği tarafından yasaklandı. Tiyatrodan yapılan açıklamada ilgili otele “Etkinlik izin belgesi verilmediğinden Mardin’de oynayacağımız Tartuffe oyunumuz elimizde olmayan nedenlerle iptal edilmiştir” denildi. Organizatörler de gerekli izinler için Valiliğe başvuru yaptıklarını ancak koronavirüs bahanesi ile programın yapılmasına izin verilmediğini söyledi. Oyunun tarihini değiştirerek yeniden başvuru yaptıklarını ancak bu defa da emniyetin otel yetkililerine etkinliği yaptırmamaları yönünde baskı yaptıklarını düşündüklerini belirten organizatörler, “Otel yetkilileri arayarak, sözleşmeyi feshettiklerini kaporamızı da geri ödeyeceklerini söyledi. Gerekçesini sorduğumuzda ‘Valilik ile ters düşmek istemiyoruz’ cevabını verdiler” dedi. Açıklamada, “Biz açık şekilde bu müdahalenin tiyatronun dilinin Kürtçe olması, Kürt sanatçılarına, Kürt kültürüne dönük bir engelleme, yasaklama çabası olarak görüyoruz” diyen organizatörler, “Son yıllarda Kürtçe üzerindeki baskı artıyor. Bu engelleme ile yeni bir engelleme daha eklendi. Her gün programlar yapılıyor Mardin’de ama nedense Kürtçe, Kürt kültürü söz konusu olunca bir bahane ile yasaklanıyor” denildi.
- Yayıncılar Meslek Birliği’nden Hakan Tanıttıran imzasıyla yapılan açıklamada “Önümüzdeki altı ayda gerekli önlemler alınmazsa Türkiye’de önüne geçilemeyecek bir kültürel çölleşmeye adım atacağız” denildi. Tanıttıran yayıncıların içinde yaşadığı krizi şöyle özetledi: “Birkaç ay önceye kadar 750-800 dolara alınan birinci hamur kâğıt şimdi 1250 dolar… Birbirini besleyen ve büyüten sarmal bir krizin içindeyiz. Pandemi nedeniyle tüm dünyada kâğıt zamlandı zaten. Bizler bunun getirdiği zorluğu yönetmeye çalışırken, dövizdeki akıl almaz yükseliş, sadece kâğıt maliyetlerini değil, mürekkep, tutkal, nakliye gibi üretim, elektrik, doğalgaz gibi ofis giderlerini de doğrudan etkiledi… Gerekli önlemler alınmazsa kültür kitabı yayıncılığı da ders kitabı yayıncılığı da büyük darbe alacak… Sübvanse mekanizmasının acilen geliştirilmesi gerekiyor. Kâğıt ithalinin devlet eliyle yapılması dâhil olmak üzere Kültür Bakanlığı’nın yayıncılık sertifikası verdiği kurumlara, basacağı kitapların kâğıtlarını sübvanse ederek satması sağlanmalıdır… Kâğıt ithalinde uygulanan, kitap kâğıdında yüzde 8, Bristol’de yüzde 18 KDV uygulanması acilen sıfırlanmalıdır… Kâğıt ithalinde Gümrük Birliği’nden kaynaklanan imtiyazlar, AB dışındaki ülkelerden yapılan ithalata da uygulanmalıdır.”
- Sefo adıyla tanınan rapçi Seyfullah Sağır’ın 4 milyondan fazla kişi tarafından izlenen ‘Bilmem mi?’ adlı şarkısıyla dans eden öğrencilerin görüntülerini içeren videosu sonrası; Sefo, Twitter’dan “Küçükçekmece’deki bu okulda konser yapmak için kimden izin alabiliriz?” sorusunu yöneltince Küçükçekmece Belediyesi, “Sizi ne zaman belediyemizde ağırlayalım?” cevabını vermişti. Ancak, konser düşünülen Arif Nihat Asya Ortaokulu yönetimi şarkıcının talebini geri çevirdi ve gerekçe olarak da ‘okul dışındaki çevreden halkın da konsere talebinin olabileceğini ayrıca konserin, okuldaki eğitim sırasında aksaklıklar oluşturabileceğini’ gösterdi.
- Hakkâri Valiliği, il genelinde 26 Mayıs 2016’dan bu yana devam eden toplantı ve gösteri yürüyüşlerinin yasağını “Kamu kurum, kuruluşları hariç olmak üzere anma toplantısı, anma töreni, konser, şenlik, tiyatro, sinevizyon, pandomim ve benzeri faaliyetler, meşale yakma, el ilanı, bildiri, broşür dağıtma, afiş, poster asma ve benzeri türdeki her türlü etkinliklerin yapılmasının yasaklanması kararı alınmıştır” diyerek 15 gün daha uzatırken, yine gerekçe olarak ”pandemi koşulları” dedi.
- 13 Aralık 2021 günü Okmeydanı İdil Kültür Merkezi bir kez daha basıldı. Kültür merkezinde müzik ve tiyatro çalışması yapan 9 sanat insanı gözaltına alındı. Yıl içinde defalarca basılan kültür merkezine yapılan baskılar Sanat Meclisi tarafından protesto edildi. Protesto yazısında şu görüşlere yer verildi “Ülkede şiddetli bir ekonomik kriz yaşanıyor. İktidar çare bulamıyor. Çözüm bulamayan yöneticiler çareyi Kültür Merkezi basmakta buluyor. İdil Kültür Merkezi 13 Aralık 2021 günü bir kez daha basıldı. Müzik ve tiyatro çalışmaları yapan gençler gözaltına alındı. Sanat Meclisi bileşenleri olarak bu saldırıyı protesto ediyoruz. Ülkeyi yönetenlere sanat insanlarına baskı yapıp zulüm edeceğinize halkın ekmeğine çare bulun çağrısı yapıyoruz. Siz çare bulmadıkça biz sanat insanları olarak susmayacağız.”
- Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Hizmet Kulübü’nün kampüsteki Mithat Alam Film Merkezi’nde yapacağı F Tipi Film (2012) adlı filmin gösterimi ve yönetmenlerle yapacakları söyleşi ile Hayata Dönüş Operasyonu ile ilgili sergi, Öğrenci İşleri Dekanlığı tarafından iptal edildi.
- Türkiye İşçi Partisi (TİP) Genel Başkan Yardımcısı ve Hatay Milletvekili Barış Atay, Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından özel tiyatrolara ayrılan ödenekler sırasında belirtilen “kriter”lere dair detayları öğrenmek üzere soru önergesi verdi. Önergede, destek başvurusu “Türk örf ve adetlerine, geleneklerine aykırı oyunlar sergiliyorlar” gerekçesiyle reddedilen tiyatrolar hatırlatılarak Bakan Mehmet Nuri Ersoy’a “Reddedilen tiyatroların kaç oyununu izlediniz?” sorusu soruldu. “2020-2021 sanat sezonunda başvurusu olumlu sonuçlanan tiyatroların sayısı %30 oranında artış gösterirken, toplam bütçede yalnızca %12 oranında artış oldu… Her yıl dağıtılan devlet desteğine başvuran ancak destekten yararlanamayan 44 tiyatronun başvurusunun olumsuz sonuçlanmasının nedeni nedir? Başvurusu olumlu sonuçlanan her bir tiyatroya ayrılan bütçe nedir, bütçe dağıtımı hangi kriterler doğrultusunda yapılmıştır? Destek bütçeleri belirlenirken, 1,5 yılı aşkın süredir devam eden, halen içinde bulunduğumuz zorlu pandemi sürecinde yaşanan kayıplar, ülkemizdeki mevcut ekonomik koşullar ve bir tiyatro prodüksiyonunun hayata geçirilmesi için gereklilikler değerlendirmeye alınmış mıdır? ‘Türk örf ve adetlerine, geleneklerine aykırı oyunlar sergiliyorlar’ denilerek reddedilen tiyatroların kaç oyununu izlediniz? Değerlendirme komisyonunda bakanlık yetkilileri dışında bulunanlar kimlerdir? Değerlendirme komisyonundaki bakanlık harici üyeler nasıl ve hangi kriterlere göre seçilmiştir?”
- Safranbolu ilçesinde belediye tarafından düzenlenen kitap fuarı, 20 Aralık 2021 günü faşist bir grubun saldırısına uğradı. Türkiye Yayıncılar Birliği, olaya ilişkin bugün yaptığı yazılı açıklamada şunları kaydetti: “Katılımcısı olduğu Safranbolu Kitap Fuarı’nda Selahattin Demirtaş’ın kitaplarını sattığı gerekçesiyle yazar Haldun Açıksözlü’nün standının bir grup tarafından dağıtılarak kendisinin darp edilmesi endişe verici ve çok üzücüdür. Kitap fuarları, herkesin yeni çıkan kitaplarla ve sevdikleri yazarlarla buluşarak okuma coşkusunu gönülden hissettikleri özel mekânlardır; bu yönüyle sadece ticari değil kültürel bir işlev görürler. Safranbolu Kitap Fuarı’nı ve diğer tüm kitap fuarlarını düzenleyen kurum ve kuruluşları ifade özgürlüğü alanında daha titiz ve sorumlu davranmaya, demokratik toplum ilkesine zarar veren yasaklayıcı tutumlardan uzak durmaya davet ediyor; kitaplara ve yazarlara yönelik fiziki saldırıların son bulmasını diliyoruz.”
- İBB ve BEKSAV’ın ortak organizasyonuyla Fatih’te bulunan Emir Ali Kültür Merkezi’nde oynanacak olan “Ölüm Uykudaydı” oyunu Fatih Kaymakamlığı tarafından “kamu güvenliğine uygun değildir” denilerek yasaklandı. Ölüm Uykudaydı oyununun oyuncusu Ahmet Uçar, yaptığı açıklamada gösterimin 4 saat kala yasaklandığını belirterek, “Tam bir faşizan, tam bir yazar düşmanı, sanat düşmanı, şair düşmanı, bir iktidarla karşı karşıyayız” dedi. Yazarlığını Cuma Boynukara’nın yaptığı, yönetmenliğini Onur Can Çelebi’nin üstlendiği ve Tiyatro İmge’nin sahnelediği oyun, 2001’de Zafer Diper oynarken de yasaklanmıştı. Hem İstanbul’da hem diğer bölgelerde yasaklanma gerekçelerden birisi, ‘oyunun içindeki hapishanedeki işkence sahnelerinin tahrik unsuru olabileceği’ idi. Oyunun bellek tazeleme oyunu olduğunu anlatan Uçar, “İnsanca yaşam talebinden rahatsız oluyorlar adalet sorgulamasından rahatsız oluyorlar. Bundan dolayı bizi sansürlemeye çalışıyorlar… Oyun Latin Amerika’da geçiyor… Demek ki bir sıkıntı var… Var ki pay çıkartıyorlar” ifadelerinde bulundu.
- CHP İstanbul Milletvekili Gamze Akkuş İlgezdi, İstanbul Devlet Opera ve Balesi Müdürlüğünde 20’ye yakın çalışanın Covid-19’a yakalanmasını Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy’a sordu. 14 Aralık’ta ilk vakanın ortaya çıkmasından sonra provaların neden iptal edilmediğini soran İlgezdi, “14 Aralık’tan sonra yaygın tarama neden yapılmamıştır? 17-18 Aralık’ta temsil yapılması için neden ısrar edilmiştir? Aralık ayında İstanbul Devlet Opera ve Balesi Müdürlüğünde Norma temsilinin prova ve gösteriminde kaç çalışan koronovirüse yakalanmıştır? Vakalar arttıktan sonra anlaşılan tarama ekibi, neden sadece bir gün sonra temsili olan çalışanlara test yapmaktadır? Vakaların olduğu Norma temsilinde görev alan çalışanlara neden test yapılmamıştır? Temsillerden bir gün önce PCR testi yapılması tüm sanat kurumları için genişletilecek midir? İDOB müdürünün tehdit içeren maili için bir soruşturma başlatılmış mıdır” dedi.
Ülke çapında sanata yasak, baskı ve saldırılarla geldik bir yılın daha sonuna. Toplam 117 kez yıl içinde sanat alanında hak ihlali, baskı, yasak, saldırı ve tahrip yaşandı. 2021’de birkaç ay pandemi nedeniyle etkinliklerini gerçekleştiremeyen sanat alanı yıl boyunca baskılardan, hapis cezalarından ve saldırılardan yakasını kurtaramadı. Önümüzde yeni bir yıl duruyor. Ancak gerek sağlık koşulları gerekse ülke çapında yaşanan ağır devlet baskısı ve ekonomik kriz umutlanmamızın önünde bir dağ yığını gibi duruyor. Sanat alanı 2022’de yoğun bir ekonomik kriz, devlet baskısı ve salgın hastalığın yeni varyasyonları ortasında etkinliğini nasıl sürdürecek ve üretimini nasıl yapacak. Önümüzde duran bu soruya sağlam yanıtlar bulamazsak işimiz oldukça zor.
