Erdoğan Mitrani
İKSV Tiyatro Festivali, kurulduğundan bu yana, dans ile tiyatroyu iç içe geçiren dans tiyatrosu ile salt bedenlerle konuşulan modern dans yapıtlarını seçkilerine katmayı bir gelenek haline getirerek bu çalışmaların en iyilerini İstanbul seyircilerine izletti.
Wuppertal Tanztheater ve Nederlands Dans Theater gibi iki efsanevi topluluğu birkaç kez canlı olarak getirmiş olan festival, bu yıl hem fiziksel hem çevrimiçi olarak sunacağı karma programda, İstanbul dışına taşarak, birkaç modern dans & dans tiyatrosu eserinin Türkiye’nin her tarafında izlenmesine önayak olacak.
Crystal Pite: İki Olağanüstü Dans Tiyatrosu Örneği
1970 doğumlu Kanadalı dansçı ve koreograf Crystal Pite profesyonel dansa ilk kez 1988’de başlamış. Bir süre Ballett Frankfurt’ta çalıştıktan sonra ülkesine dönerek 2001-2004 arası Les Ballets Jazz de Montreal’de koreograf olarak görev almış. 2002’de kurduğu Kidd Pivot topluluğunda Uncollected Work (2003), Double Story (2004), Lost Action (2006), Dark Matters (2009), The You Show (2010), The Tempest Replica (2011), Betroffenheit (2015), ve Revisor (2019) adlı dans / dans tiyatrosu eserlerinin koreografilerini yapıp sahnelemiş.
İstanbul seyircisi, kariyeri boyunca çok sayıda uluslararası dans topluluğu için çalışmış olan Pite’ı 22. İstanbul Tiyatro Festivali’nde izlemiş oldukları NDT 1’in nefes kesici The Statement’ı (2017) ile tanıdı. Yıldız koreograf Crystal Pite ile yazar-oyuncu Jonathon Young’ın üç ortak çalışmasının ikincisi olan The Statement, diğer ikisi gibi kaydedilmiş diyalogların dudak senkronizasyonu ile dansı birleştirerek dil ve beden arasında müthiş bir ilişki kuran benzersiz bir yapıttı.
Canlı fiziksel gösteriler ile çevrimiçi yapımlardan oluşan hibrid bir program gerçekleştiren
25. İstanbul Tiyatro Festivali, tamamı uluslararası yapımlardan oluşmuş çevrimiçi seçkisinde Crystal Pite – Jonathon Young birlikteliğinin diğer iki ürününü bu kez Kidd Pivot’unolağanüstü dansçılarının yorumuyla seyircilere sunuyor.
‘Betroffenheit’
BBC Four için Kidd Pivot ve Electric Company Theatre ortak yapımı ‘Betroffenheit’, Jonathon Young ile Crystal Pite’ın ilk ortak çalışması.
Young’un yazdığı, koreografiyi ve sahnelemeyi Crystal Pite’ın üstlendiği gösterinin özgün müzik ve ses tasarımı Owen Belton, Alessandro Juliani ve Meg Roe’ya, sahne tasarımı ve yansıtıcı ışık konsepti Jay Gower Taylor’a, ışık tasarımı Tom Visser’a, kostüm tasarımı Nancy Bryant’a, ilave koreografiler Bryan Arias ve Cindy Salgado (Salsa) ile David Raymond’a (Tap Dans) ait.
İlk kez 2015’te Toronto’da sahnelenen, The Guardian’ın “21. yüzyılın en iyi dans gösterisi” olarak nitelendirdiği Betroffenheit, En İyi Dans Prodüksiyonu kategorisinde Laurence Olivier, Altın Gül ve Prag Altın Kristal Ödülleri almış, müthiş etkisini ilk gösteriminden beri koruyan, unutulmaz bir yapıt.
İngilizcede karşılığı olmayan Betroffenheit, beklenmedik bir felaketin yarattığı şaşkınlığı, fiziksel ve duygusal şoku anlatan Almanca bir sözcük. Betroffenheit, gerçek bir hikâyeden, dansçı-oyuncu-yazar Jonathon Young’ın 2009’da bir tatil kulübesinde kazara çıkan yangında, yeniyetme kızıyla iki yeğenini kaybetmesinden esinlenir. Bu tüyler ürpertici olay sonrasında büyük bir yıkım yaşayan, bir ara teselliyi uyuşturucularda arayan Young, çekmiş olduğu benzersiz acıyı ve toparlanma sürecini, Crystal Pite ile birlikte yarattığı, fiilen oyuncu dansçı olarak da katıldığı Betroffenheit’a yansıtır. Festivalde Sadler’s Wells’te 2017’de canlı kaydedilmiş sahnelemesinin izlendiği oyun, tiyatro ile dansı harmanlayarak, travmanın, yasın ve bağımlılığın psikolojik durumlarını irdeler, iletişimsizlik, izolasyon ve yaşamın trajik boyutuyla yüzleşmenin anlamını araştırır.
Birinci bölüm Young, terkedilmiş bir fabrikanın, ürkünç yılanlar gibi dolanan elektrik kabloları haricinde çıplak bir düşsel odasında, kendi kaydedilmiş sesiyle konuşurken başlar. Kafasının ve düşüncelerini içine hapsolmuş adamın yaşadığı acı ve suçluluğu simgeleyen bu mekânda, dış ses bazen kazayı yeniden yaşayarak trajedinin sırrını çözmesini, bazen odadan çıkıp yaşamına devam etmesini söyler; bazen de kendisini uyuşturucunun ve içkinin bağımlılık yapan, hissizleştiren hazzına bırakmaya çağırır. Odaya arada bir izinsiz giren beş hayalet (Bryan Arias, David Raymond, Cindy Salgado, Tiffany Tregarthen, Jermaine Spivey) Young’ın deneyimlediği dehşeti kâh abartır, kâh yatıştırmaya çalışır.
Söze dayalı performansları, şarkıları ve dur durak bilmeyen devinimleriyle, salsa ve tap-dans da yapan beş dansçı Young’un bağımlılığının bayağı ve uğursuz şeytanları olarak, sahneye getirdikleri ürkünç enerjiyle uyuşturucunun baştan çıkarıcılığını ustalıkla yansıtır. Her bükülmesi söylenen her bir sözcüğün yansımasına dönüşen kusursuz beden diliyle harikulade Jermaine Spivey, Jonathon’ın ikinci kişiliğini, belki şeytani ikizini belki de vicdanının ve düşüncelerinin vücut bulmuş hâlini de üstlenir.
İkinci bölüm, odanın yok olduğu boş bir sahnede, kostüm ve makyajlarından arınarak sadece bedenlerine dönüşmüş beş dansçının nefis dans gösterisiyle başlar. Pite’ın dahiyane koreografisi heyecan ve duyguları, dansçılarının çarpıtılmış gerilmiş, katlanmış bedenleri aracılığıyla bire bir aktarır. Edward Munch’un “Çığlık” tablosunu anımsatan yüz ifadeleri giderek tüm bedene yayılarak travmayı ve acı çekmeyi, rahatlamanın kendine özgü ritimleri ise iyileşmeyi ustalıkla yansıtır. Dansın özüne indirgenmiş bölümün kusursuzluğunu müthiş yetenekli dansçılarının olağanüstü çabaları var eder. Hemen burada, yazar-oyuncu-kuklacı olarak müthiş bir performans sergileyen Jonathon Young’un, kendisinden çok daha genç bu beşliye müthiş rahatlıkla ayak uydurarak, dansçı olarak da dört dörtlük bir iç çıkardığını belirtmek şart.
Finalde sahneye/yaşama dönen Young, alter ego’su Spivey ile odadan çıkışını tartışır. Metnin en güçlü tarafı, finale kolaycı bir kurtuluş umudu vermekten kaçınarak gitmesindedir. Dış seslerden biri, kazanın geçmişte kaldığını ve artık odada kendisini ilgilendiren hiçbir şey kalmadığını söylerken, başka bir ses de orada son derece değerli bir şey kaldığını, odayı terk ettiğinde ölenlerin anılarını orada bırakacağını anımsatır.
‘Betroffenheit’, gerçekten de yüzyılın en iyi dans gösterisi olmaya aday bir çalışma!
‘Revisor / Müfettiş’
Jonathon Young’ın Gogol’un ‘Revizor’ oyunundan uyarladığı, Koreografi ve Sahnelemeyi Crystal Pite’ın üstlendiği ‘Revisor / Müfettiş’, BBC Four için Kidd Pivot ve Electric Company Theatre tarafından gerçekleştirilmiş bir ortak yapım.
Özgün müzik ve ses tasarımı Owen Belton, Alessandro Juliani ve Meg Roe’ya, sahne tasarımı ve yansıtıcı ışık konsepti Jay Gower Taylor’a, ışık tasarımı Tom Visser’a, kostüm tasarımı Nancy Bryant’a ait.
NDT, Canada National Arts Center ve Sadler’s Wells’in daimi sanatçısı, Crystal Pite ile yazar-oyuncu Jonathon Young, Gogol’un 1836 yılında oynanmış Revizor / Müfettiş’ini dans ve tiyatroyu büyük ustalıkla harmanlayarak sahneliyor.
Jonathon Young Revizor’u, resmi evrakları tashih eden kişi anlamına gelen Revisor olarak yeniden adlandırırken, Gogol’un çarlık yönetiminin çürümüş, kokuşmuş, kirlenmiş ilişkilerini, taşra bürokrasisinin korkak aymazlığını, bürokratik ilişkilerin tepeden tırnağa yozlaşmışlığını eleştiren ironik ve kışkırtıcı metnine bir katman daha ekler.
Pite Revisor’u, grotesk ve abartılı yüz ifadeleri ve beden dilleriyle, sessiz film dönemi komedilerini anımsatan çılgın bir fars olarak sahneler. Kidd Pivot’un 8 inanılmaz dansçısı, Kanada’nın en iyi oyuncularının kaydetmiş olduğu diyalogları, eğilip bükülürken, sıçrayıp atlarken ve dans ederken öyle ustalıklı bir dudak senkronizasyonu ile aktarırlar ki konuşulanları gerçekten söylemedikleri, ancak takma sakalıyla müfettişi canlandıran kadın dansçı erkek sesiyle konuşmaya başlayınca fark edilir. Bu şaşırtıcı dil-beden ilişkisinde sanki sözcüklerin ritimleri ve tonlamaları, her jesti, her duruşu, her adımı, var eder.
“Müfettiş”, taşradaki bir kurumun yöneticisinin, karısının, posta müdürünün ve diğer bürokratların, sıradan bir tashihçiyi, geleceğine dair duyum aldıkları müfettiş sanmalarıyla bir yanlışlıklar komedyası olarak gelişirken, Young-Pite ikilisi, oyunun ortasına öykünün yüzeyinden en derinlerine dalarak anlatının ve karakterlerin ruhuna ulaşmayı amaçlayan bu ara oyun ekler. Müziğin tonlamaları bir anda değişir, ışıklar azalır, dekorlar yok olur, sakal vs. gibi aksesuarlardan, dönem kostümlerinden arınmış dansçılar, koreografiyi açıklayan bir dış ses eşliğinde oyunu başa sararak tekrarlarlar. Bedenler, siyasal yozlaşmanın günümüzde de aynen var olduğunu yansıtırken, metinden kurtulmak, olayları sırf dansla aktarmak performansa özgürlük ve esneklik getirse de, güldürünün yerini giderek kaygılı bir ruh hâli alır; ilk bölümdeki komik hayvan karabasandan çıkma bir yaratık olarak çıkagelir; koreografi çizik bir plak gibi takılır, karakterlerden sıyrılan dansçılar, tekli veya ikiliyken, ya da grup hâlinde bir girdaba kapılmışçasına dalgalanırken kırılgan insanlara dönüşürler. Pite’ın ustası olduğu, toplu koreografik devinimlerin hareketli tabloları aracılığıyla bu karamsar bölüm, inanılmaz bir görsel şölen oluşturur.
Geriye dönen fars, posta şefini canlandıran muhteşem Jermaine Spivey’in görünmez bir koşu bandı üzerinde uçarcasına kayarak, müfettişin tüm pislikleri ifşa eden mektubunu sayıp dökmesiyle doruğuna erişse de perde orta bölümün karanlık duygusu ile kapanır.
Anlatılmasına sözcüklerin yetmeyeceği, bittiğinde yeniden izleme arzusu uyandıran müthiş keyifli bir dans tiyatrosu örneği. Olağanüstü!
Tek kelimeyle kusursuz bu iki gösteriyi kaçırmayın derim. Bütün çevrimiçi seçki gibi 20 Kasım’a kadar Passo Studio’da ulaşılabilir. Tekli ya da kombine biletler passo.com.tr’de.
Hepinize sağlıklı seyirler dilerim.
