Metin Boran
Mezopotamya Kültür Merkezi’nin (MKM) 1991 yılında kurulmasıyla birlikte çalışmalarına başlayan Teatra Jiyana Nû, kuruluşundan bugüne otuza yakın oyunu seyircisiyle buluşturan bir tiyatro topluluğu… Kuruluş amaçlarını Kürtçe tiyatro yapmak ve Kürt tiyatrosunun kuruluşuna katkı sunmak olarak belirleyen topluluk, kuruluşundan bu yana sergilediği oyunlarla baskı ve sansürle yüz yüze bırakıldı. Türkiye’nin ilk Kürtçe tiyatro grubu olan topluluk, kuruluşunda itibaren sahnelediği cesur oyunlarla dikkatleri üzerine çekti… Topluluğun oyunları yasaklandı, oyuncuları gözaltına alındı, salon verilmedi, sansür ve yasaklamalarla oyunları engellendi ama yine de her koşulda varlığını bugüne kadar sürdürdü.
Teatra Jiyana Nû, bugünlerde farklı bir oyunla, bir İtalyan komedisiyle tekrar sahnelerde ama aynı sorun ve sıkıntılarla boğuşmaya devam ediyor ne yazık ki… Dönem değişiyor, iktidar değişiyor ama tiyatroya sanata baskı değişmiyor. Şimdilerde, bu baskı ve yıldırma günlerinde özgürce sanat yapmak zaten iyiden iyiye zorlaştırılmışken bir de Kürtçe tiyatro yaparsanız şimşekleri üzerinize bir kat daha çekiyorsunuz…
Söz konusu Kürtçe tiyatro olunca sözde demokratlar, liberaller, muhafazakârlar, özgürlük ve demokrasi nutukları atan gruplar nedense ortalıkta görünmüyor ya da görünüyorlar ama iktidarın yasakçı zihniyetinin yanında yer alıyorlar… Sosyal demokrat belediyeler topluluğa salon vermiyor, liberal görünümlü üniversiteler (Boğaziçi Üniversitesi geçen hafta dekoru kurulmuş oyunu iptal etti) salon tahsisini iptal ediyor… Yasaklama ve engel için vali Ohal’e sığınıyor, kaymakam sakıncalı buluyor, belediye yetkilileri hassas dönemden geçiyorlar, özel tiyatrolar burun kıvırıyor, samimiyetsiz yüzsüzler. Peki, neden, Kürtçe oyun olduğu için… Oyunda şiddet çağrışımı, isyana teşvik, katliam ya da iç savaş çağrısı falan yok…
Oysa topluluğun sahnelediği oyun dünyanın tanıdığı Nobel ödüllü tiyatro ustası, yazarlığının yanı sıra oyunculuk ve yönetmenlik de yapan Dario Fo’nun (1926-2016) Türkçeye Klakson, Borazanlar ve Bırtlar adıyla çevrilen ve daha Bakırköy Belediye tiyatrosunda oynanan komedisi. İtalyan halk tiyatrosu geleneğinin en önemli temsilcisi olarak bilinen Dario Fo, geleneksel ile moderni ustaca buluşturarak yazdığı fars türü oyunlarında mizah ve hicvi yoğun olarak kullanarak hayatın aksaklığını eleştiren, güncel siyaseti yeren tiyatro ustası bir yazar.
Dario Fo’nun Teatra Jiyana Nû’nun Kürtçeye Klakson Borîzan û Birt “Bêrû” (Yüzsüz) adıyla çevirdiği ve sahnelediği oyun usta yazarın aynı üslup ve biçemle yazdığı bir komedi örneği… Oyunda Fiat şirketinin patronu Agnelli, Kızıl Tugaylar teşkilat tarafından kaçırılır. Militanların kullandığı arabanın kaza yapması sonucu Agnelli, aynı fabrikada teknisyen olarak çalışan ve olay yerinde tesadüfen bulunan Antonio tarafından kurtarılır. Fakat Antonio o kargaşada kimliğini olay yerinde unutur… Doktorların çabasıyla Agnelli kurtarılır, ameliyatla yüzü de değiştirilir ancak yüzü artık teknisyen Antonio’nun yüzüdür… Artık ülkenin en zengin patronunun yüzünde bir işçinin yüzü vardır ve komedi başlar…
Dario Fo’nun 1978 yılında Kızıl Tugaylar’ın Hıristiyan Demokrat politikacı Aldo Moro’nun kaçırılması olayından esinlenerek kurguladığı anlaşılan oyunda; yazar devlet, sermaye ve halk arasındaki ilişkileri dolantı komedisi örneği ile sorguluyor. Olay örgüsü ve kalabalık kadrosu ile zor bir oyun olan “Bêrû” yönetmen Nazmi Karamantarafından kişi sayısı azaltılarak sahneleniyor.
Edebiyatçı Dîlawer Zeraq tarafından Kürtçeye çevrilen oyunun kukla tasarımı Mehmet Ünal’a teknik düzenleme ise Roni Ekinci’ye ait. Nazmi Karaman oyunun görsel yorumunda devlet ve sermaye ilişkilerindeki karanlık noktalarını, özenli bir çalışmayla, oyunun anlatım üslubuna uygun, komedinin anlatım olanaklarıyla ramp ışıklarına taşıyor… Oyunda performanslarıyla dikkat çeken oyuncular Rûgeş Kırıcı, Ömer Şahin, Sakine Jîr, Cihad Ekinci, Apo Tayboğa ve Nazmi Karaman anlatımın güçlü unsurları olarak göz dolduruyorlar.
Kürtçe tiyatro alanında çalışma yapan toplulukların çoğu çeşitli sebeplerle yok oldu ama bazıları da ısrarla devam ediyor ve kendi dillerinde üretmeye devam ediyorlar… Teatra Jiyana Nü, bu çalışması ile Kürtçe tiyatronun nitelikli olarak seyirciyle buluşmasına örnek teşkil ediyor…
