Elif Ekinci**
Boğaziçi Gösteri Sanatları Topluluğu’nun Muhsin Ertuğrul’u, onun Ermeni ve dini kaynaklı devlet politikalarının getirdiği sahneye çıkma yasağı nedeniyle kimliğini gizleyerek sahne alan kadın tiyatrocu yol arkadaşlarını konu alan yeni oyunu hakkında şimdiye kadar çok yazıldı çok çizildi. Sürekli fabrika ayarlarına geri döndürülen belleklerimize Osmanlı dönemindeki kültür, sanat ve tiyatro tarihinin şimdiye kadar yoksayılagelmiş bir kesitini kibar, nükteli ve edebi şekilde geri sunan güzel bir oyun kanaatimce. Ancak bu yazının esas yıldızı, Banu Açıkdeniz’in bir bölümde öfkeli bir kitleyi tek başına dans ettiği çağdaş performansı.
Dans performansı, tiyatro oyununun içinde kısaca şu şekilde eklemleniyor:
Muhsin Ertuğrul (Cüneyt Yalaz) ve Vahram Papazyan (İlker Yasin Keskin) sahnenin ortasında dururken sahnenin köşesinden yüzünde beyaz bir maske ve elinde bir baston ile kara tekinsiz bir şey sinsi sinsi içeriye giriyor. Performans sanatçısının yüzünü göremiyoruz ama saçların karakteristik yapısı bize sanatçının gerçek kimliğini çok zorlanmadan fark ettiriyor. Ancak bu kostümün içinde dansçının yobaz bir kalabalığı canlandırdığı bedeni, kimliksiz ve cinsiyetsiz. Tekil ama çoğul, biraz tekinsiz, biraz karanlık ve biraz karakoncolos!
“Tekinsiz Karanlık”, yavaş yavaş sahnenin ortasına ilerliyor. Sessizlik sonrası beklenen adrenalin, tekinsiz karanlığın hiddetle masanın üzerinde duran kağıtları havaya saçmasıyla sahneye yayılıyor. Eş zamanlı olarak nabız yükselten bir müzikle birlikte Vahram ve Muhsin kaçmaya, Tekinsiz Karanlık ise iz süren raksına başlıyor. Daha sonradan Vahram ile Muhsin’in arasındaki diyalogdan öğreneceğimize göre, Tekinsiz Karanlık’ı bu kadar öfkelendiren ve harekete geçiren tık noktası, o gece sahne alan kabare şov esnasında sergilenen hicivli bir performans.
Fotoğraf: BGST
Gerek Tekinsiz Karanlık’ın dans performansı, gerekse diğer iki oyuncunun kaçış sahneleri dönüşümlü olarak yavaşlatılmış ve olağan hızında yansıtılıyor. Gerçek zamanlı hız, tahmin edileceği üzere öfkeyi ve korkuyu yansıtacak şekilde hızlı, keskin ve soluksuz. Yavaşlatılmış hız ise, hareketi her ivmesiyle yavaş yavaş ve mercek altındaymış gibi ince detayları ile sunuyor. Zaman algısına ilişkin bu geçişli yapı, seyirciye performansı farklı boyut ve katmanlarda tecrübe etme imkânı sunmak ister gibi. Performansın geneline yayılmış olan bu yinelenen zamansal tezat, aynı zamanda görsel algıyı da etkiliyor ve yavaşlayan bedenin açılıp kapanan, uzanıp kıvrılan jestlerini olduğundan daha geniş ve heybetli, hızlanan hareketlerini ise olduğundan daha keskin, köşeli ve seri hissettiriyor.
Tekinsiz Karanlık’ın performansına, dümdüz ekseninden beklenmeyecek bir kıvraklıkla eşlik eden huzursuz baston ise, bir yandan dansın seyirciye geçirdiği gerginlik hissine pekiştirirken, bir yandan da “bir baston ne kadar hırçınlaşabilir?” sorusuna farklı açılımlar getiriyor.
Muhsin’in ve Vahram’ın aslında başlangıç noktasından hareket etmeyen ve dolayısıyla bir yere varmayan can havliyle kaçışmasının aksine, Tekinsiz Karanlık sahnede çok rahat, bedeni de özgür adımları da. Masanın üzerinde yerde, sağda, solda, önde, arkada..her yerde… Hareketlerindeki rahatlık ve mekândaki devinimindeki genişlik ve her yerdelik aynı zamanda Tekinsiz Karanlık’ın “yeteri kadar kalabalık” olduğunu da hissettiriyor. Yönü ise değişken ancak her seferinde odağına yönelmiş, birilerini aradığı belli. Oradalar mı, buradalar mı, nerede bre bu tatlışlar?
Tekinsiz Karanlık oradan oraya savrularak öfkesiyle kendi kendini beslemeye ve büyütmeye, tatlışlar da kaçışmaya devam ederken, bense düşüncelere dalıyorum. İnsanoğlunun kendini güvende hissetmek için kendinden daha büyük bir şeye, “bir topluluğa ait hissetme ihtiyacı” ile birey olarak kendini “en önemli, en üstün ve her zaman haklı hissetme ihtiyacı” bir araya geldiğinde her seferinde pis kokan, zehirli bir kimyasal meydana çıkıyor diye düşünüyorum. İlkel güdülerini kontrol etmeyi başarabilen ancak yok etmeyi başaramayan insan kümelerinde ötekileştirme daha kibar bir şekilde “dışlama”, “horlama”, “nobranlık” gibi duygusal şiddet formlarında ve/ve ya “köleleştirme”gibi karma formlarda ortaya çıkarken, ilkel güdülerini ne yok ne de kontrol edebilmeyi başarabilmiş insan kümelerinde ise şiddet illa ki fiziki bir boyut kazanıyor. Söz konusu kümede tekinsiz karanlık mensupları arttıkça hadsizce “yok ederek had bildirmeyi hak görmeye” ye kadar şiddetin ucu. Tüm teknolojik ve kültürel bıtbıtlara rağmen şampiyon yine hep “ilkel beynimiz”.
Ben bir yandan karmaşık düşüncelere gark oladurayım, kaçma-kovalama performansın yer aldığı sahne de sonlanıyor. Oh, neyse! Tatlışlar kaçmayı başarıyorlar, oyun kaldığı yerden devam ediyor.
Gözlem yazılarında temenni ve dileklerle bitirmek adettendir Elif, hadi birkaç kelam ile topla, iki de temenni paylaş deseler, derim ki;
Başka dillere çevrilmeyi beklemeden daha fazla kişiye hitap edebilsin diye, tiyatronun da sinemanın yaptığı gibi üst/alt yazı teknolojisinin bir an önce daha yaygın kullanmasını arzu ediyorum. Bu doğrudan dansla ilgili değil ama genel bir temenni, kendisini evrene gönderiyorum.
Bir yandan eserin görünürlüğü artsın, diğer yandan da eğer bir gün (ulusal) bir dijital performans kütüphanemiz olursa (sanırım bu da evrene gidiyor) orada yererlerini alsınlar diye, sadece tiyatro oyunlarının değil aynı zamanda içlerinde yer alan koreografilerin de başlıklandırılmalarını temenni ediyorum.
Son olarak da, Banu Açıkdeniz’in sanatı ve kadını karalara hapsetmeye çalışan tehlikeli bir karanlığın öfkesini konu alan raksı tekrardan alkışlıyorum.
(- Ahahaha! Elif kuzum siz de pek romantiksiniz!
– …..(pssssss)….Ki..kim var orada??….. Vahram Abi..? Muhsin Abi..? Latife Abla..? Siz misiniz?)
Kadıköy Belediyesi 14. Tiyatro Festivali
14 Ağustos 2016, Saat 21:00
Selamiçeşme Özgürlük Parkı Açık Hava Tiyatrosu, İstanbul
Fotoğraf: entelektuelbaykuslar
**İzmir Saint Joseph Fransız Lisesi’nden mezun olduktan sonra Marmara Hukuk Fakültesi ve Queen Mary Londra Üniversitesi’nde eğitimine hukuk alanında devam etmiştir. Sosyal adalet ve toplumsal eşitlik romantik yanıdır, yumuşak karnıdır. Sanatın her alanını sever, hepsi birbirinin içine girdiğinde daha çok sever. Hareket, beyin, zihin, beden, algı, bellek, dil, kültür, kimlik, antropoloji ve psikoloji, üzerine düşünmeyi, okumayı ve izlemeyi ve yazmayı (denemeyi) sevdiği alanlardır. Önyargı, tabular, kibir ve kişinin kendini “farklı ve biricik” hissetme ihtiyacı ise üzerine mizah yapmayı sevdiği konular arasında yer almaktadır. Çağdaş dans alanında Çıplak Ayaklar Stüdyosu ve Çatı Çağdaş Dans Sanatçıları Derneği’nde çağdaş dans, hareket ve farkındalık alanlarında eğitim almaya devam etmektedir. Bedensel ve algısal farkındalık, nefes, koordinasyon ve direnç ile ilgili olarak yoga ve pole dans alanlarında da pratikler/denemeler yapmaktadır.
