Metin Boran
İtalyan halk tiyatrosu geleneğinin son temsilcisi oyuncu, yazar ve yönetmen Dario Fo 90 yaşında yaşama veda etti. Sanatçı kimliğinin yanı sıra muhalif tavrıyla da öne çıkan büyük usta dünyadaki politik olaylara duyarlı olması ve iktidar ve otoritelere sözünü esirgemeden konuşmasıyla da tanınıyordu. Edebiyat üretimleri ve politik söylemleri ile tutarlı aydın tavrı cesareti bir şekilde dile getirmekten çekinmeyen Dario Fo 1997 yılında Nobel Edebiyat Ödülü kazanmıştı.
Dario Fo oyun yazarlığında günlük hayatın aksaklık ve komikliklerini, yoksulluk ve pahalılık meselesini, yolsuzluk ve ahlaksızlıkları toplumsal bağlamı ile kendi üslubunda sahneye yaşıyor ve büyük beğeni topluyordu. Yazdığı oyunlarla mizah, komedi ve ironiyi iç içe kullanarak geleneksel halk tiyatrosunun unsurlarını güncel tiyatronun sahneleme ve anlatma tarzı ile buluşturarak kendine has bir aktarım tekniği yaratan yazar, çalışmalarını muhalif halk tiyatrosu geleneğine yaslıyordu.
1959 yılında oyuncu Franca Rame ile hayatını birleştiren üstat, Rame ile birlikte kurdukları tiyatro topluluğunda modern ajit-prop bir tarzda sahneleme yaparak sanat camiasının ve kitlelerin dikkatini çekerek popüler bir tiyatrocu ve topluluk olarak adlarını duyurdular. Bir dönem televizyonlarda da skeçler ve kabare türünde kısa metinler oynarak seslerini ekrandan da duyurarak tiyatroda ve sahne de daha fazla ilgi görmeye başladılar. 1970’li yıllarda İtalyan Komünist Partisi ile ortak hareket ederek birlikte tiyatro çalışması yapan ikili hayatlarını hep örgütlü mücadele içinde sürdürdüler.
Dario Fo yazığı oyunlar ve sahnelemeleri ve tutarlı ve duyarlı aydın tavrı ile dünya da Avrupa da ve politik arenada ve tiyatro ortamında adından en çok söz ettiren yazar ve yönetmen olarak tarihe adını yazdırdı. Tiyatro ve yazarlık alanında bir çok ödül alan yazar, Nobel Ödülü’nü aldıktan sonra ülkesinde de Devlet Madalyası yerine geçen İtalyan Kültür ve Sanat Altın Madalyası 1997 yılında kendisine uygun görüldü.
Ülkemizde de oyunları en çok sahnelenen İtalyan yazar olarak biliniyor Dario Fo. Oyunları Devlet Tiyatroları, Şehir Tiyatroları ve özel tiyatrolara da en çok oynanan yazar olarak biliyor. Özellikle tarihten kadın kimliklerini ele aldığı Kadın Oyunları, pahalılık ve yoksulluk üzerine komedi türünde yazdığı Ödemiyoruz Ödemeyeceğiz (Ankara Sanat Tiyatrosu, Ödenmeyecek Ödemiyoruz adıyla sahneledi) ve politik kara komedi örneği olarak yazdığı ülkemizde farklı tiyatrolarda sergilenen Bir Anarşistin Kaza Sonucu Ölümü adlı eseri en çok sahnelenen oyunları olarak biliniyor.
Dario Fo’nun vefatı dünya tiyatrosu ve oyun yazarlığı açısından büyük bir kayıp olarak değerlendirildi çevresi ve tiyatro sanatçıları tarafından. Bu kayıp yeri doldurulabilir bir kayıp değil gerçekten. Çünkü Dario Fo ismi başlı başına bir ekol olarak sahnelere adını yazdırdı. Yazarlıkta ve sahnelemede gelenekselden güncele yorumları ile bir birikim oluşturdu ve kendi tarzını yarattı. Oyunlarını geniş kitlelere ulaştırmak için sadece sahneyle sınırlamadı kendini, fabrikalarda, parklarda ve sokaklarda oyunlar sahneleyerek sözlerini geniş halk kesimine cesurca taşıdı.
Hayata, sanata, iktidara ve gerçekliğe dair sözlerini sadece sahne ile sınırlamadı Dario Fo, enternasyonal kimliği ile bir barış yanlısı olarak da çeşitli coğrafyalarda sürdürülen savaşlara karşı çıkarak Barış Komiteleri’nde yer alarak barbarlığı teşhir etti, baş kaldırdı ve hayatı boyunca hep barıştan ve özgür bir dünya için mücadele verdi. Ölümü gerçekten sanat ve edebiyat açısından büyük bir kayıp oldu. Işıklar içinde uyusun.
