Tülay Yıldız AKGÜL
Bursa Devlet Tiyatrosu Ahmet Vefik Paşa Sahnesi 1 Ekim’de sezonu ‘Bana Mastika’yı Çalsana’ adlı oyunla açtı. Nilbanu Engindeniz’in yazdığı oyunun rejisini Murat Atak yapmış.
Büyük bir tatil döneminden sonra tiyatroyu özlemiş seyirciler olarak salondan eğlenerek ve zaman zaman tiyatro tadı alarak çıktığımızı söyleyebiliriz. İçerik olarak oyun bıçak sırtı bir yerde hem önemli şeyler söylüyor hem de bazı sahnelerdeki abartı ve dizi handikaplarının kıyısından dönerek harikalar yaratıyor.
Eğlendirmek tiyatronun önemli araçlarından biridir. Ancak bununla sınırlı olmadığını hepimiz biliyoruz. Bu çok tartışılan konuyu ‘oyun’ kavramının açılımında bulabiliyoruz.
Bireyin özgür olmak için nasıl spontanlığa ve kendiliğindenliğe ihtiyacı varsa; spontan olabilmesi için de ‘oyun’a ihtiyacı vardır. Oyun oynamak ya da bir oyuna katılmak bu anlamıyla yaşamsal bir ihtiyaçtır. Bu nedenle ‘oyun’ ve ‘oynama eylemi’ insanın kendini ifade etmek için bulduğu en önemli aktivitelerden biridir.
Nilbanu Engindeniz’in oyunu İzmir’de bir kısmı ‘Çingene Mahallesi’ olarak da bilinen İkiçeşmelik’te geçiyor. Dünyanın her yerinde olduğu gibi bu küçük, yıkık dökük mahallede de herkesin bir hikâyesi, herkesin farklı hayalleri var.
Karısının üstüne kuma getiren fakat getirdiği kadına elini bile süremeyen Anason Osman (Yener Sezgin), Anason Osman’ın Çilekeş Karısı Hayriye (Ecehan Şarman Çetinkaya) pavyonda çalışan ve evlenme hayalleri kuran Belma (Tümay Revşan Kargın), azınlıkların içinde ayrıca bir azınlık olan Travesti Nazlı (Utku Duman), teyzesinin kızı Sumru’ya vurgun olan İsko (Emre Nurettin Örük), Kordon’da çiçek satarken bir denizci teğmene aşık olan Sumru (Ayşe Dinç), sirkte çalışma hayalleriyle yanıp tutuşan Hüsnü Yusuf (Nejat Orbay Sehlikoğlu), mahallenin devrimci çocuğu Mehmet (Salih Salcan), devrimci Mehmet’in annesi Emine (Sitare Tuna), kızı Sumru’yu artist yapmak isteyen Hamiyet (Berrin Kulya Balkanlar), annesi babası Almanya da olan ve onların gelmesini bekleyen Yeşim ( Öykü Esendemir- Cansu Yılmaz) Yeşimin çocukluğunu (benim izlediğim akşam) büyük bir başarıyla canlandıran (Elif Fikret Garip) babasından korktuğu için sevdiğini pavyondan çıkarıp evlenemeyen Çiko (Cenk Turan) mahallenin taksicisi Tako Necmi (Levent Uzunbilek), annesinin geleceği günün düşüyle yaşayan Aynuri (Esra Demirci) yeğenine bakan ve bir türlü evlenemeyen Nesrin (Irmak Bavkır), mahallenin falcı kadını Navina ( Hafize Gün) ve daha pek çok kişi, hayal ve hikayenin, küçük günlük hayatlarının zengin bir olay örgüsü içinde anlatıldığı karnavalesk bir roman mahallesi…
Bu mahallede yaratılan ve seyirciye büyük bir coşku yaşatan bu atmosfer oyuncuların rollerinin hakkını fazlasıyla vermelerinden kaynaklanıyor. Tüm oyuncular bu anlamda büyük bir alkışı hak ediyor. Özellikle abartılmaya müsait bir rol olan ve her defasında klişelerle oynanan Travesti rolünü dürüstçe bir oyunculukla oynayan Utku Duman’ın ismini özellikle anmak gerekiyor. Canlı müzik ve şarkılarla gelişen oyunda, bedenlerini, seslerini ustalıkla kullanan oyuncular, büyük bir emek ve çabayla oynuyorlar.
Nilbanu Engindeniz’in metninin şanslı karşılaşmalar yaşadığını söylemek gerekiyor. Murat Atak’ın rejisi bu çok hikâyeli, çok sahneli ve dev kadrolu oyunu bir görsel şölene; Cem İdiz’in besteleri de metni başarılı müzikal bir oyuna dönüştürmeyi başarıyor. Seyircinin verdiği canlı tepkilerde bunu çok rahat görebiliyoruz. Az rastlanan bu coşkunun ortaya çıkmasında elbette oyuncuların takım ruhunu sahneye yansıtmalarının büyük payı var. Birbirini besleyen ve birbirine olanak veren, tiyatronun bir ekip işi olduğunu gösteren, istekli canlı oyuncu performansları oyunun üç saatlik süresi boyunca keyifle izlenebiliyor. Hele oyundaki çocuk oyuncuları ayakta alkışlamak gerek bence. Bu kalabalık kadro içinde o kadar önemli ve güzel yerlerde kullanılmışlar ve o kadar güzel oynamışlar ki oyunun olmazsa olmazları arasında bunu da söylemek isterim.
Kurulan dramatik durumların birinci perdede açımlandığı, geliştiği, tanıtıldığı; ikinci perdede de tüm bu ilişkilerin, küçük hikâyelerin durumların ve duyguların diyalog kadar şarkılarla da biçimlenerek, sürprizli sonuçlarına ulaştırıldığını söyleyebiliriz. Yazar ve metin bu özelliğiyle görevini yapıyor ve hiçbir hikâye havada kalmıyor.
Cem İdiz’in bestelediği şarkılar gerçekten çok etkileyiciydi. Oyunun içeriğine farklı bir ruh katıyor; oyunculara büyük olanaklar sunduğu için de oyun metnine inanılmaz büyük bir zenginlik getiriyor. Buna oyuncuların güzel sesleri ve müzisyenlerin yetkinliği de eklenince sadece müzikleri için bile izlenebilir bir oyun olmuş diyebiliriz. Bence albüm olarak ayrıca yayınlanmayı hak eden beste ve icralar bunlar.
Bu büyük ekibin sahne üstünde birlikte ve bir uyum içinde hareket etmesini sağlayan Cihan Yöntem de her bir hareketin matematiğini sahnenin ne istediğini oyuna yakışan bir şekilde ortaya çıkarmayı başarmış.
‘Farklılıklarımız renklerimizdir’ temasının altının çizildiği oyun bu özellikleriyle birkaç sezon sahnede kalacağının işaretlerini ilk günden veriyor.
Fakat dekor ve kostüme gelince eleştiri oklarımızı çıkarıp uçlarını biraz sivriltmemiz gerekiyor; dekor tasarımını yapan Tayfun Çebi’nin yorumu daha çok Venedik’te bir mahalleyi andırıyor. Şık, çok düzgün çok yeni ve bir roman mahallesinin derme çatmalığından uzak. Oysa roman mahallelerinin diğer bir adı da “tenekeli” mahalledir. Çiçekler yağ tenekelerine dikilir. Hiç biri ötekine benzemez. Panjurların aynı tipte olmasını bırakalım yer yer pencerelere naylon çekilir. Dekor görsel olarak bize bir mahalle havası sunsa da bu bir ‘Çingene Mahallesi’ midir, tartışılır?
Kostümleri yapan Funda Çebi ise o kadar şık ve parlak kumaşlar kullanıyor ki zenginlik alıp başını gidiyor. Evet, bir renk cümbüşü var kostümlerde! Ama bu renk cümbüşü ne bulursak giyeriz diyen roman mantığı mı yoksa kumaşlara çok para verip en güzelini giyeriz mantığı mı? Bu anlamıyla kostümler de dantel paçalı donlarda olduğu gibi aşırı yeni, hatta gıcır gıcırlık göze batıyor ve doğru tercih olmadığı açıklıkla görülüyor. Özetle, bütün bunlar tartışmaya hiç gerek yok, romanların giyimini yansıtmıyor.
Tekrar başta değindiğim oyun kavramı üzerine düşünerek devam edecek olursam önemli bir başka eleştirimi de tam olarak söyleyebilirim. Bizi özgürlük ve spontanlığa götüren ve varoluşumuzda bulunan oyun duygusunun içinin özellikle bizimki gibi tabularla çevrili buyurgan toplumlarda ve genel olarak maddeleşmiş günümüz dünyasında devasa bir oyalanma ve eğlence endüstrisiyle başka türlü doldurulduğunu görüyoruz. Aynı anlama gelmek üzere oyun duygumuzun içini boşaltma gerçeği ne yazık üstüne bir endüstri inşa edecek kadar gerçek.
İnsanlarda güdüsel olarak var olduğunu bildiğimiz oyun duygusunun sömürülmesi ve egemenleri tedirgin ve tehdit edecek, bilinçlenme kanallarını açacak neşenin dizilerle, Hollywood tarzı bir endüstriyle manipüle edildiği gerçeğini unutmamak gerekiyor. Bu yüzden tiyatronun insandaki bu gerçek ‘oyun’ duygusunu besleyen yanına kıskançlıkla sahip çıkmamız gerekiyor. Çünkü dizilerle basit, sonu bir şeye bağlanmayan temel olarak ‘bekleme ve oyalanma’ sözcükleriyle özetlenebilecek ilkel bir düzeye indirgenen bir ‘oyun’ anlayışı yaygınlaştırılmaya çalışılıyor.
Seyircilerin kendilerini özgür ve başına buyruk hissedebilecekleri o güzelim ‘oyun’ duygusundan yoksun kılmaya yönelik bir algıya manipüle eden anlayış ne yazık ki tiyatroya ve bu arada bizim oyunumuza da yer yer sızıyor. Metnin bazı yerlerindeki küçük zaaflar abartıldığı ve dizi mantığı içinde bir oyunculuğa taşındığında bu tehlikenin zilleri çalmaya başlıyor. Örnekleri çoğaltmadan oyunun yazarınca en az emekle yaratılmış Devrimci Mehmet’in benzer bir acelecilikle arka arkaya gelen üç replikle yalnızca yaşamdan değil oyundan da ‘kaybedilmesini’ söylemek yeterli olur.
Bir de bazı sahnelerde yaşanan abartmanın coşku olduğu yanılsamasından uzaklaşmanın ve dizi gibi yapmadan da dürüst melodramatik sahnelerin oynanabileceğini akılda tutmanın yararlı olacağını düşünüyorum.
Sahne önü tüm sanatçıları ve sahne arkasında tüm emekçileri başarılarından dolayı tekrar kutlayarak Bursa’nın muhafazakâr havasına taze soluk katacak bu oyunun sözünü ettiğim risklerden arındırılarak en az üç sezon sürmesini diliyorum.
Tiyatro nefes aldırır; umarım bundan sonraki oyunlarla da Bursa sahnelerinde soluğumuz kesilmez.
OYUN EKİBİ
Yazan : NİLBANU ENGİNDENİZ
Yöneten : MURAT ATAK
DEKOR TASARIMI
TAYFUN ÇEBİ
GİYSİ TASARIMI
FUNDA ÇEBİ
IŞIK TASARIMI
YAKUP ÇARTIK
BESTECİ
CEM İDİZ
DANS DÜZENİ
CİHAN YÖNTEM
YÖNETMEN YARDIMCISI
ALİ VOLKAN ÇETİNKAYA
ASİSTANLAR
IŞIL ÖZTÜRK
ÖYKÜ ESENDEMİR
PRODÜKSİYON DRAMATURGU
ÖMER NACİ TOPCU
SAHNE AMİRİ
SELAHATTİN ÇELEBİ
KONDÜVİT
OLCAYTU GÖNDER
IŞIK KUMANDA
SİNAN MAHÇUP
SUFLÖZ
FİLİZ SOYLUOĞLU
DEKOR SORUMLUSU
GÖKHAN SATILMIŞ
AKSESUAR SORUMLUSU
AŞKIN KÜRSAT
KADIN TERZİ
GÖNÜL AKILLI
ERKEK TERZİ
CEMİL BENZEŞ
PERUKACI
AHMET İRİKAYA
TAKİP IŞIKLARI
MEHMET ŞAH GÜNEY
- TOLGA PEKCAN
OYUNCULAR
HAFİZE GÜN
BERRİN KULYA BALKANLAR
ECEHAN ŞARMAN ÇETİNKAYA
YENER SEZGİN
SİTARE TUNA
HATİCE SEZER
LEVENT UZUNBİLEK
AYŞE DİNÇ
NEJAT ORBAY SEHLİKOĞLU
EMRE NURETTİN ÖRÜK
CENK TURAN
MUSTAFA SALİH SALCAN
UTKU DUMAN
TÜMAY REVŞAN KARGIN
IRMAK BAVKIR
CEREN KAYIŞ
ÖYKÜ ESENDEMİR – CANSU YILMAZ
BURAK GÜNSAYAR
ADNAN TUNALI
ELİF FİKRET GARİP – ESRA DEMİRCİ
ESRA DEMİRCİ – ELİF FİKRET GARİP
EGEMEN TOPCU
IŞIL ÖZTÜRK
ÖYKÜ ESENDEMİR
CEM ÇANAKOĞLU
CEM ŞENER
ERDEM ERDOĞAN
OĞUZHAN ERDOĞAN
MEHMET KIZAGÜL
CANSU YILMAZ
ÖMER NACİ BOZ
DİDEM POLAT
ÇAĞLA GENÇ
ZEYNEP YILMAZ
IRAZ HAZEL KÖRMÜKÇÜ
EREM NALCI
ALİ BİRCAN TEKE
ZEYNEP ASLI BÜBER
PELİN SU MEYDAN
HAYATİ ÖZEN
OZAN KAYA
