Yaşam Kaya
19. İKSV İstanbul Tiyatro Festivali’nde öyle bir Shakespeare rüzgarı esiyor ki, insan anlatmakla bitiremez. İngiliz Propeller Theatre Company geçtiğimiz hafta Shakespeare’in ‘Bir Yaz Gecesi Rüyası’ ve ‘Yanlışlıklar Komedyası’ oyunuyla İstanbullu tiyatro severlerin karşısındaydı. Klasik ve Modern yorumuyla seyircileri büyüleyen grubun çalışması akıl dolu teknikleri içerisinde barındırıyor. Edward Hall’ın yönetiminde sahneye çıkan topluluk, bir yönetmenin neleri başarabileceğini tüm çıplaklığıyla bizlere sundu. Yazılarımı takip edenler bilirler, Shakespeare’i çok sevmeme rağmen, yazarın ağır şiirsel dili yüzünden oyunlarının sonunu getirmekte zorluk çektiğimi çok defa belirtmiştim. Fakat geçtiğimiz dört gün böyle olmadı. Hayatımda beşinci kez sıkılmadan izlediğim Shakespeare yorumuna bakıp, Modern İngiliz Tiyatrosu’nun neleri başardığına tanık oldum.
1999 yılından 2003 yılına kadar aralıklarla; 2003’ten bugüne aralıksız Türkiye’de yazdığım tiyatro kritiklerinde ‘In Yer Face Theatre’ın tüm detaylarını seyirciye aktardım, bunun yanında ‘yenilikçi tiyatronun’ neleri içine katarak ivmesini yukarı çektiğine dikkat çektim. Son iki senedir ‘Sinematografik Tiyatro’ kavramını dillendirmeye başlamıştım ki, festivalde izlediğim yapıtlar beni şaşırtmadı. İlk Grzegorz Jarzyna imzalı ‘Nosferatu’ ile başlayıp şimdi de Edward Hall ile süren bahsettiğim yeni akım tiyatronun klasik algısını, İtalyan Sahne ya da Oda Tiyatrosu mantığını sil baştan değiştirecek. Şimdi kalkıp ‘bu kadar iddialı nasıl konuşulur?’ suali kulağıma çalınmaya başladı, ama iddia bende değil, yakın dönem Avrupa Tiyatrosu’nda sahnelenen yapıtların aktarımında gizli. 1960’lı yılların algısından yeni yeni kendisini kurtaran ülke tiyatrosu, gerçek liberal yönetmenlerin yokluğu yüzünden ‘modern’ algı ile tanışmakta epeyce geç kaldı. Festivallerin önemi işte tam burada öne çıkıyor. Neyse konuyu çok dağıtmadan oyunların kritiklerine geçiyorum.
Bir Yaz Gecesi Rüyası
Can Yücel’in dilimize ‘Bahar Noktası’ adıyla çevirdiği, Shakespeare’in ilk dönem romantik eserlerinden önemli bir örnek olan yapıt, tahminlere göre 1604 yılında ‘A Play of Robin Goodfellow’ adıyla sahnelendi. Evlilik ve aşk üzerine sistemli eleştiriler sunan konu, antik Yunan döneminde yaşanan karışık ilişki yapılarını mizahi bir dille anlatıyor. Konuda Theseus ve Hippolyta düğünleri için hazırlık yapmaktadır. Komediyi oluşturan asıl karakterlerimiz Demetrius ve Lysander ise Hermia’yı sevmektedir. Hermia, Lysander’a büyük bir aşkla bağlıyken, Hermia’nın babası Egeus damat olarak Demetrius’u kendisine uygun görmüştür. Aşıklar bulundukları ortamdan kaçmak için gizli gizli plan yapar; fakat bu planı Helena bozacaktır. Periler kralı ve kraliçesi bilmedikleri bu olayların içine girmesiyle konu içinden çıkılmaz hal alır. Düğün hazırlıkları, aşıklara yapılan yanlış büyü, işçi Atinalıların zenginlerin kalbini kazanma adına düğün için hazırladıkları saçma tiyatro oyunu komediyi tırmandıkça tırmandırır.
Edward Hall, klasik Shakespeare öğretilerine sadık kalarak oyunu sahnelemiş. Sahneyi milimetrik hesaplayan yönetmen, yazarın boğucu şiirsel dilini öylesine keskin bir silah olarak kullanıyor ki, yüksek tempodan ödün vermeden, müziğin oyunun içine ince ince işlenmesiyle ‘Bir Yaz Gecesi Rüyası’ bir solukta akıp geçiyor. Tabi burada önemli faktör oyuncuların etkili performansların ‘es’ vermeden süreklilik göstermesi. Adeta sinema filmi çekercesine mekan değişikliğinin seyirciye hissettirilmeden yapılması, sahnenin dekorun boğucu atmosferinden uzak tutulması oyunun kalitesini arttırmış. Grubun kendi arasında yaptığı müzikler de en az yönetmenin cesaretli duruşu kadar etkili. Kadın rollerinin erkeklere verilmesi ise ortaya çıkan çatışmalı komediyi perçinleyen önemli faktör. ‘Sahne-Oyuncu’ ilişkisini doğru tespitlerle kurgulayan yönetmen, sahnenin her köşesini karış karış oyunun içinde tutabiliyor.
Yanlışlıklar Komedyası
Shakespeare’in ilk oyunları arasında yer alan, 1589 ile 1594 yılları arasında yazdığı tahmin edilen ‘Yanlışlıklar Komedyası’, antik dönem Yunan şehir devleti Efes’te geçen bir komedi. Konuda iki ikiz kardeşin birbirleriyle tesadüfi karşılaşmaları anlatılır. Antifolus uşağı (kölesi) Dromio ile birlikte Sirakuza şehrinden çıkıp Efes’e gelir. Antifolus’in ikiz kardeşinin Efesli Antifolus ile uşağı Sirakuzalı Dromio’nun ikiz kardeşi Antifalus’un uşağı Dromio bu şehirde yaşamaktadır. Şehirde yaşayanlar bu insanları birbirine karıştırdığında ortaya çok ilginç bir komedi çıkar. Tüm bunlar olurken Sirakuzalı Egeon, çocuklarının ve eşinin izinden Efes Dükü’nün topraklarına girip kanunen büyük suç işler. Suçuna karşılık kefaletini ödemeyeceği için idama mahkum edilecektir. Tüm bu kargaşanın sonu Shakespeare’in dahiyane zekasıyla çözümlenir.
Edward Hall, ilk oyunun aksine bu oyunda ‘modern’ Shakespeare yorumuyla grubunu seyircisinin karşısına geçiriyor. Günümüz elbiseleri giyinen oyuncuları günümüz dünyasının sosyal yaşantısına dahil eden Hall, yazarın diline dokunmaksızın çarpıcı bir yorum sunmayı başarıyor. Gösteride müziğin ritmi dört dörtlük ayarlanmış. Dekorun oyuncularla kurduğu bağ ise olağanüstü! Geçişlerde, duygunun yükselip alçaldığı anlarda müziğin devreye girmesi, oyuncuların müzikle beraber adeta dans edercesine oyununu sergilemesi seyirciyi sahneye kilitliyor. Yine ‘Sinematografik Tiyatro’ dediğimiz akımla karşılaşıyoruz. Adeta bir sinema filmi çeken yönetmen seyirciye sadece nefes alıp verecek kadar görsel ara zaman bırakmış. Yine kadın rollerinin erkekler tarafından sahnelendiğini izledik. Sahnede tek bir vücut olan gruptan söz ediyorum. Tabi ekibin İngiliz oluşu, Shakespeare’in anlatımındaki başarıda önemli bir etki. Modern Shakespeare yorumları tehlikelidir, eğer doğru noktayı günümüz dünyasının içine yerleştiremezseniz ortaya çıkacak durum sizi felakete sürükleyebilir. Edward Hall tüm bu olumsuzlukları tek tek yenerek büyük zafer elde ediyor.
İngiliz Propeller Theatre Company, ek gösterimle bu iki oyunu festivalde oynamayı sürdürüyor. Böylesi muhteşem teatral gösteriler insanın karşısına devamlı çıkmaz. Eğer ‘gerçek’ Shakespeare oyunu izlemek istiyorsanız mutlaka her iki oyunu görün derim, pişman olmayacaksınız!
