Mimesis Çeviri / Geniş anlamda vatandaş sahnesi fikri Alman Tiyatrosu’nda Aydınlanma’dan beri var. Dresden Vatandaş Sahnesi’nin tarifi 2013 Ocağında yapılan “İyi Duruşa Sahip Bir Vatandaş Sahnesi Gerçekten Neler Yapabilir?” isimli konferansta yapıldı.
Goethe Enstitüsü. Temmuz 2013, Çeviri: Gökhan Gökçen
Friedrich Schiller “İyi duruşa sahip bir tiyatro neler yapabilir?” yazısında tiyatronun popüler ve sivil eğitimde önemli bir kurum olması gerektiği fikrini ortaya attı. Kurulacak “İyi duruşa sahip tiyatro” “sivil yaşam için bir rehber” olmalıydı. “Aklın aydınlatılması”, “terbiyenin oluşturulması” ve “duygu ve tutkuların bastırılması” amaçları Schiller’e göre insanın “bütün güdülerinin uyumlu bir şekilde eğitilmesini” sağlayabilirdi. Bu konsepte uygun olası bir dramaturjiyi dramaturg dostu Lessing 18. Yüzyıl sonunda burjuva trajedisi ile ortaya koymuştu. Seyirciyle “aynı kumaştan ve topraktan“ kahramanlar izleyiciler ve karakter arasında yakınlık ve empati oluşturmaya yönelikti. Bunun amacı mimetik tanıma ile seyircinin kendisini tanımasının sağlanmasıydı. Ama ne Lessing ne de Schiller amatörleri sahneye taşımayı akıllarına getirmemişti. Çağdaşları olan gezgin tiyatro gruplarını heves ettikleri bu konuya çekmeye uğraşmışlardı.
Amatör oyuncuların sahnede sosyal ve estetik olarak ilginç hale gelmesi ancak Şehir ve Devlet tiyatrolarının kurulması ve ardından kendi oyuncularını profesyonelleştirmelerinden sonra gerçekleşti. 68 hareketinin ardından tiyatro sahnesinde yeni bir anlayış ortaya çıktı: mevcut tiyatro reji ve yöneticileri eleştirildi ve ilgi toplumsal gerçekliğe kaydı. Sahnede amatörlere izin verilmesinin ötesinde amatörlerin sahneye çıkması arzu edilir hale geldi. Çıraklar, köylüler, mahkûmlar, yaşlılar, göçmenler ve engelliler ile tiyatro farklı şekillerde denendi ve çoğunlukla bağımsız projeler olarak gerçekleştirildi. Otantiklik hem bir gerekçe hem de sihirli bir estetik formüldü, ve sonrasında artarak kurumsal profesyonel tiyatrolar da yaygınlaştı.
Vatandaş Sahnesi: Dresden Modeli
Şehir ve devlet tiyatroları sahnelerinde amatörlerin yer alması 1990’lardan itibaren moda haline geldi. Buradan, temeli gençlik kulüplerine ve vatandaş projelerine dayanan teatral bir halk hareketi doğdu. Rimini Protokoll projelerinde “Gündelik yaşamın uzmanları” ile veya Volker Lösch’ün Vatandaş koroları ile zirveye ulaştı.
Bir vatandaş sahnesi ilk kez devlet tiyatrosu çatısı altında ayrı bir kısım olarak 2009’da kuruldu. O zamandan beri vatandaşlar Dresden Vatandaş Sahnesi’nde kendilerini, ilgi duydukları bir konuyu, meseleyi veya oyunu sahneleyebiliyorlar. “Hayatın öznelerinin” sahneye çıkması aslında yeni değil. Yeni olan kendi sahnelerinin olması, buraı “bir tanımlama noktası, kendi yerimiz” diyor yönetici Wilfried Schulz. Böyle bir biçimin devlet tiyatrosuna yapısal olarak eklemlenmesinin geniş etkileri oldu. Böylece sahneyi seven vatandaşlar için profesyonel üretim şartları sağlanmış oldu; prova salonları ve program dahilinde gösteri imkanı yanında, amatör oyuncularla beraber üreten rejisörler, dekorcular ve dramaturglar da vardı. Bu genellikle bütün katılımcıların tiyatroya yaklaşımı açışından sosyal ve estetik bir meydan okumaydı. Profesyoneller kendilerine belli bir konu ya da oyunun neden vatandaş sahnesinde oynama şansı bulduğunu soruyorlar. Oyuncularının kendilerine has özelliklerini -otantik olanı- keşfetmek zorundalar ve sahne üstü ifade becerilerini açığa çıkararak güçlendirmek istiyorlar. Vatandaş Sahnesi’nin kadın ve erkek oyuncuları kendi deneyimlerinden yola çıkarak yazdıkları Ja ich wil [Evet istiyorum] isimli evlilik oyundan Goethe’nin Faust’una kadar çok çeşitli oyunculuk görevleri ile karşı karsıya kaldılar. Ich armer Tor [Zavallı şapsal ben] isimli Faust adaptasyonunda yedi erkek kendi orta yaş krizlerini keşfediyor ve sahneye yansıtıyorlar. Ve (az ya da çok) sahneye uyarlanmış biyografileri ile kendilerini yirmiye yakın performansta kendi vatandaşlarına sunuyorlar, onlar da büyük bir heyecanla bu özel programı kabul ediyorlar. (Vatandaş Sahnesi seyircileri, Dresden Devlet Tiyatrosunun toplam seyircisinin yaklaşık yüzde onunu oluşturuyor)
Dresden Vatandaş Sahnesi’nin oyun programında beş prodüksiyonu var. Bu oyunlar için kadın ve erkek oyuncular dikkatli bir keşfetme sürecinde seçiliyorlar ve ardından iki aylık hızlı bir prova sürecinden geçiyorlar. Oyuncuların mesleki yükümlülükleri sebebiyle provalar genellikle akşamları ve bazı hafta sonları yapılıyor. “aşık vatandaşlar kulübü” veya “ihtiyar delikanlı ustalar kulübü” gibi şiirsel isimlere sahip sekiz kulüp tiyatro pedagogları, reji asistanları veya [profesyonel]topluluktan aktörlerin yönetiminde haftada bir gün belli bir tema etrafında çalışıyorlar. Sahnelemeye yönelik ürünler atölye biçimde sunuluyor. Vatandaş Akşam Yemeği isimli yeni bir biçim icat edildi. Büyük yemek masasında yaklaşık 80 Dresden vatandaşı bir araya geliyor. Tiyatro yapanlar gelenlerden en az bir kere birbirleriyle konuşmalarını ve beraber oynamalarını bekliyorlar – ebeler ile inşaatçılar, papazlar ile fahişeler, bankacılarla punkçılar. Vatandaş Sahnesi’nde imkanlar çok, mesela öğretmenler burada tiyatro öğrencisi olabilirler
Bütün bunlar dikkate alındığında Dresden Vatandaş Sahnesi’ne, yaratıcı biçim zenginliğinin göz ardı edilemeyeceği çok canlı bir tiyatro biyotopu* denebilir. Şimdiye kadar bu tiyatro deneyine katılmış 1200 Dresdenlinin, tiyatro ilgilisinin “kendi mekânları” olarak gördükleri bu drama ve oyunculuk sanatı sahnesinde sergilenecek diğer prodüksiyonları daha gelişkin bir gözle takip edecekleri ve tartışacakları potansiyeli taşıdığı şimdiden aşikar.
Vatandaş Sahnesin Toplumsal Bağlamı
Vatandaş Sahnesi daha geniş bir toplumsal bağlama yerleştirildiğinde, Dresden Vatandaş Sahnesi Yöneticisi Miriam Tscholl’a göre amacı “hayatımızda yaşadıklarımızı baş aşağı çevirmek” olan “deneme tahtası niteliğindeki bu hayat sahnesi”nin son dönemde “yeni vatandaşlık” olarak adlandırılan toplumsal bir söylemin parçası olduğu görülüyor. Toplumsal ve politik talep ve karar süreçlerine katılmak niyetinde olan vatandaşların oluşturduğu bir toplum yapısına teatral deneme alanları da dahildir. Katılımcı demokrasinin katılımcı tiyatroya ihtiyacı olduğu rahatlıkla söylenebilir. Demokratik bir toplumunda farklı yaşlarda farklı sosyal arka planlardan, farklı ortam ve mesleklerden gelen vatandaşları bir araya getiren, birbirleriyle konuşmalarını sağlayan ve beraberce bir tiyatro oyunu oluşturma imkanı sağlayan bir vatandaş tiyatrosuna ihtiyaç vardır.
* biyotop: belli türlerin yaşayabilmesi için özel çevresel şartlara sahip ortam
