Savaş Aykılıç
Yazan: Martin McDonagh
Çeviren: Mehmet Ergen
Yöneten: Murat Karasu
Dekor Tasarımı: Ethem Özbora
Kostüm Tasarımı: Yıldız İpeklioğlu
Işık Tasarımı: Akın Yılmaz
Müzik: O. Enes Kuzu
Yönetmen Yardımcısı: İlkay Akdağlı
Oyuncular :
Donny: Cengiz Baykal
Davey: Engin Şahin
Padraic: Reha Özcan
Mairead: Deniz Elmas
Christy: Hakan Şahin
James: Can Öztopçu
Brendan: İlkay Akdağlı
Joey: Orkun Gülşen
Sahne Ve Sanat Uygulatıcıları:
Sahne Amiri: Reşit Arslan
Kondüvit: Ersin Sönmez
Işık Kumanda: Gökhan Gülçebi
Konu : (Broşürden…)
“Terör örgütü lideri Deli Padraic’in kedisi Arap’ın, gizemli bir şekilde öldürülmesi, bireyler ve örgütler arası kanlı bir çatışmanın fitilini ateşler.Bir kedi yüzünden kaç hayat harcanır sizce? Terörün, hayata karışıp sıradanlaştığı bir coğrafyada yaşanan, nedeni unutulmuş bir şiddetin kara komedisi.”
Tiyatro Bir İkna Etme Sanatıdır
Bir oyunun tutması ya da tutmaması için gündemi yakalaması ya da yakalamaması önemli midir bilmiyorum ama gündemi yakalayabildiği halde , çevirisinden , yazarından yönetmenine ve oyuncularına kadar sunumda üstün bir ikna edicilik olmayan oyunların başarı şansı olmadığını söyleyebilirim…
Zamanın Ruhunu Okuyan Gündemi Tutan Bir Oyun
İstanbul Devlet Tiyatrosu’nun –tam da TC- terör örgütü görüşmelerinin yapıldığı şu günlerde-zamanın ruhunu çok iyi okuyarak sahnelediği bu oyun yukarıda anılan her iki açıdan (gündem ve sunum) alkışı hak ediyor.
Olaylar Örgüsü
Üstünden tahta bir köprü geçen büyük ocaklı bir bir İrlanda evi’nden bir kesit , kırsal/taşra bir evi imliyor gibi…Yaşlı bir adam ; Donny (Cengiz Baykal),komşusu genç Davey (Engin Şahin) ile konuşmalarından Davey’in kaza ile Donny’nin psikopat bir terörist olan deli Pedrick’in kara kedisi Arap’ın ezildiğini , babanın bu haberi manyak oğluna nasıl haber vereceğini bilemediğine tanık oluyoruz.
Gerçekten de İngiltere’de bir esrar satıcısına (James-Can Öztopçu) işkence ederken kedisinin ölüm haberini alan Padrick,soluğu İrlanda’da babaevinde alır ve Donny ile Davey’i bağlayarak sorgulamaya başlar.
Yolda ,köprüde onu elinde tüfeği ile küçük komşu kızı (aynı zamanda Davey’in kızkardeşi) Mairead karşılar ve onu (idolünü/kahramanını ) öpücüklere boğar.
Sorgu devam ederken Padrick’in çocukluk arkadaşları gelir ve onlar da Padrick’i esir alıp,bağlarlar ve sorgulamaya başlarlar.
Eski dava arkadaşları tarafından infaz edilmek üzere dışarı çıkartılan Padrick’in imdadına tüfeğindeki saçmalarla uzaktan inekleri gözünden vurabilen sevgilisi Mairead yetişir.
Oyunun Türü : Saçma/Absürd Tiyatro
Saçma sadece tüfekte değil oyunun türündedir.İlk bakışta azılı terörist Padrick’in kedisini bu kadar sevmesi , ona bu denli düşkün olması ve onun intikamı için babasına ve kazayı yapan gence işkenceye kalkışması , olayları başlatan , ilerleten ve sonlandıranın hep bu kara kedi Arap olması saçmadır.
Anlamın Anlamını Kaybettiği An
Padrick’in sorgulaması ,sonra da yakalanılarak sorgulanması , işkenceler , ölümler , katliamlar , tedhiş ,tehdit , terör,şiddet…hepsi hepsi,her şey bir süre sonra neden sonuç bağı kesilmiş , mantıksızlık , nedensizlik ve anlamsızlık girdabına kapılarak yokoluşa doğru sürüklenirler…
Bir Yokoluş Ve Ölümseverlik Olarak Silah Ve Terör
Bir insan ne kadar gözü dönmüş olursa olsun , militan ya da terörist bile olsa komşusunu , hatta babasını bile bağlayıp işkence edebilir mi ? Sorgu , işkence ve ölüm ne dostluk tanır,ne arkadaşlık , ne akrabalık ne de aşk !…Böyle saçma sapan bir dünyada değersizlik ,diğer bütün değerleri teker teker tüketir ,öldürür ve yok eder hızla…
Oyunda Neye İkna Oluyoruz
Tiyatro bu ; ikna ve güzel konuşma sanatını kullanarak ,avukatlar ve siyasetçiler gibi retoriği sonuna kadar kullanarak önce duygularınızı kışkırtır sonra da kışkırtılan duygular üzerinden mantık yürüterek çaktırmadan ikna ediverir sizi.
Macbeth Ve Pedrick
Macbeth gibi Patrick de şiddet sarmalına kaptırarak bir gün gelecek en yakın silah arkadaşları tarafından ya da bizzat terörist sevgilisi tarafından -giyotini bulan Giyotin’in giyotinde ölmesi gibi-bir gün gelecek döngü tamamlanacak ve yine mazlum ve zalim,av ve avcı,katil ve maktül yer değiştirecek ve ilahi adalet mekanizması dişlileri önündeki bütün figürleri tek tek çiğneyip öğütecektir.
Bu Silahlar Ve Terör Bütün İnsanları/İnsanlığı Tehdit Ediyor
Macbeth gibi , Padrick de yaptıklarının cezasını çekecek , su testisi su yolunda kırılacaktır. Padrick’in yerine gelmekte olan yeni ve genç terörist ise bütün dünyaya bir uyarı gibidir ve belli ki giden geleni aratacak kadar da yaman bir gelecek beklemektedir hepimizi. Zira bu teröristlerin silahları yönetmenin mizanseninde de olduğu gibi finalde artık doğrudan doğruya seyirciiye yöneliktir , silahlar çekilmiştir ve tehdit doğrudan seyirciye , halkadır…
İşkencenin Dili Ya Da İletişim Dilinin İletişememeye Dönüşmesi
Patrick’in ölen kedinin davasını gütmesi ve kedi mahkemesi kurup dili bir işkence gibi kullanarak kurbanlarını sorgulaması ile Herold Pinter’in Doğum Günü Partisi oyununda Goldberg’in saçma cümlelerle sorgulanması arasında hemen hiç fark yoktur.
Su Testisi Su Yolunda…
Ya da Gitgel Dolap oyunundaki bir örgütün tetikçilerinin sonunda birbirleri ve yeni tetikçilerce öldürülmeleri ile bu oyundaki olaylar örgüsü arasında tam bir paralellik vardır.
Rehavet Veren Rahatlatan Bir Tiyatro Mu Yoksa Tersi Mi
Herşey hemen hemen karikatür tadında , çelişkilere parmak basarak , zıdlıklara gülerek , saçmalıklarla eğlenerek,keyifli bir iki saat geçirirken oyun sizi seyir etmenin rahat , huzurlu ve tehlikesiz güvenliğinden… bir anda sizi koltuğunuzdan alarak tam tersi huzursuz , tehlikeli ve güvensiz bir alana atıveriyor !
(Baskılara/Teröre Vb.) Seyirci Kalma Ey Seyirci
Hatta gitgide rahatsız edici bile olabiliyor.Seyretmek aslında seyirci kalmak , hatta şiddete , işkenceye teröre başeğmek , yardım etmek,ortak olmak,onaylamak demek olabiliyor…Oyunun adı bile terör-devlet ve hatta asker /militarizm ilişkisine/bağlantısına bir atıf/gönderme…
Kara Kedi Nerde ? Dağa Kaçtı…
Belli ki Arap ; kara kedi bir imge,bir mecaz/eğretileme/sembol/simgedir…Acaba neyin ? Bilinçaltımız olabilir mi ? İçimizde bastıramadığımız,stresli zamanlarda dışarı fırlayan,denetlenmesi zor,ilkel ve barbar yanımız, bir canavar simgesi ile ,kedi ile verilmiş olabilir mi ?Kedi gibi dokuz canlı nefsimiz , gururumuz , kibirimiz olabilir mi ?İçimizdeki karanlık , yaban , vahşi,acımzsız,duygusuz,şeytani yanımız …
Ezber Bozan Yeni Tiyatro
Tam bir bulmaca çözülüyor derken bir başka bulmaca ile,düğüm ile karşılaşıyorsunuz oyunda.Gülüyor ve düşünüyorsunuz.Zaten iyi bir tiyatro başka ne yapar ki ? Ezber bozulmuyor, bildikleriniz sorgulanmıyor,oyun yolu ile hayata ve olaylara yeni bir boyut,yeni bir bakış açısı getiremiyor ya da geliştiremiyorsak ne diye gidelim ki tiyatroya ?
Soru Genel Cevaplar Öznel
Bu oyun size vaaz vermiyor , tam tersine her şeyi sorgulatıyor , seçimi ve kendi doğrularınızı bulmayı size bırakıyor.Size hiçbir şey zorla dayatılmıyor,kendi doğrularınızı ,cevaplarınızı kendiniz arayıp buluyorsunuz…
Oyunculuklar :
Reha Özcan
Psikopat , takıntılı,gitgelli,sadist,sabit fikirli ama aynı zamanda çocuksu,duygusal,aşırı kırılgan , bedenini lastik adam kadar esneyip yumuşatabilen,Amerikan zencileri gibi yaylana yaylana yürüyen , içinden hep bir regi müziği dinleyip hep bir regi salınımında olan ,izlemesi keyifli ve ödüllük Deli Pedrick tiplemesiyle (“Bedensiz Kadın” ve” Sezuan’ın İyi İnsanı “oyunlarından sonra)yine harikalar yaratıyor…Karşıtlıkları/zıtlıkları diyalektik bir yorumla ; bedeninde,sesinde,duygularında sentezleyen ve doğallığı ve samimiyeti ile kendine özgü bir oyunculuk geliştiren Özcan her oyununda bizi şaşırtmaya ve büyülemeye devam ediyor…
Cengiz Baykal
Oyunun başından sonuna kadar sahnede olan ve her oyunda ustalığını biraz daha geliştiren Cengiz Baykal oyunun öne çıkan sürpriz isimlerinden…Deli Pedrick’in şerrinden tırsan,korkak, edilgen,çaresiz,boyun eğen,susan,değişen şartlara göre konum alan,ilkesiz,öz oğlu tarafından işkenceye tabi tutulan Baba tiplemesiyle faşizm/baskı/kötülükler karşısında sessiz kalan,karşı çıkmadığı için kötülüğü onaylayan ve ona ortak olan geniş kitlelerin/yığınların/kütlelerin bir simgesi sanki…
Hakan Şahin/Cristy,İlkay Akdağlı,Orkun Gülşen
Beceriksiz , sakar,üçlü mafyatik terörist tiplemeleriyle göz dolduruyorlar.Hakan Şahin/Cristy ,Sezuan’ın İyi İnsanı’ndaki gibi burada da bedenini iyi kullanmasıyla farkını ortaya koyuyor.Özellikle göstermeci öldürülme sahnesinde ,Yürüyen Ölüler gibi yürüyüşü,filmlerdeki gibi,çıkardığı kemik/ölü efektif sesleri ve mizahıyla parlıyor.
Orkun Gülşen/Joey, saflığı ve iyiniyeti salaklığa kadar vardıran temiz ve saf terörist tiplemesiyle o da ön plana çıkmayı başarıyor.İlkay Akdağlı/Brendan ,Sezuan’ın İyi İnsanı’ndaki Sucu Wang’taki gibi bu oyunda da –deyim yerinde ise-oyunculuğunu konuşturuyor…Başarısında yazarın çizdiği portre kadar onun rolünü yorumundaki ustalık da hiç kuşkusuz önemli bir rol oynuyor. Joey/Orkun gibi ,o da,- her söze bir cevap vermesi,inadı ve son sözü söyleme takıntısı yüzünden- şefleri Cristy/Hakan’ı oyun boyunca sinirlendirmeyi/çileden çıkarmayı /çıldırtmayı başarıyor…
Can Öztopçu/James
Kısa ama çarpıcı sahnesinde Ankara DT’den bu sezon tayin gelen Can Öztopçu da esrar satıcısı James tiplemesiyle ve işkence sahnesindeki performansı ile dikkat çekiyor.Canı tatlı,gerçekten acıdan mı yoksa korkudan mı bağırdığını bilmeyen ,korktukça daha çok bağıran ve bağırdıkça daha çok korkan , satıcı rolü ile küçük ama uyuşturucu mafyası-terör bağlantısını kurması ve intikam için en yakın eski örgüt arkadaşlarını (bizim Yeşil gibi …) Pedrick’in peşine takan ,işlevi büyük rolü ile o da sahnede büyüyenlerden…
Deniz Elmas/Mairead
Deniz,geçtiğimiz yıl “Aşkın Sıradanlığı” oyunundaki performansı ile “2011-2012 Lions Ödülleri, Yılın En Başarılı Yardımcı Bayan Tiyatro Oyuncusu Ödülü “ ile “Tobav Tiyatro Çırakları Başarı Ödülleri, Başarılı Genç Kadın Oyuncu Ödülü” almış genç bir aktrist…
Doğrusu bu oyundaki başarılı performansı ile aldığı ödüllerin boşuna olmadığını kanıtlıyor.Yazarın ve yönetmenin Macbeth hırs- iktidar mekanizmasına benzer bir şekilde (bir bebekten bir katil yaratan bu sistemi),terörist devşirme mekanizmasını sempetizanlık/hayranlık-aşk/tutku ile bağlanma ve bu uğurda ölümseverlikle ölmek ve yokolmak sarmalını gösterdikleri Maired rolü aynı zamanda gelecekte terör yaşının iyice düşeceğinin ve kız erkek cins ayrımı yapmayacağının hem bir habercisi hem de bir uyarıcısı gibi duruyor…
Oyunun başında sevimli bir erkek çocuğuna benzeyen Maired,saçma atan tüfeği ile Pedrick’i eski örgüt arkadaşlarının infazından kurtarmakla kalmıyor oyunun sürpriz finaliyle de Pedrick’ten boşalan örgüt liderliğini de alıyor.Gelenin gidenden daha zalim olacağının ipuçlarını görebiliyoruz…
Deniz,oyunda bir kişi ile simgelenen terörist yetiştiren toprakları/iklimi,çocukların rol model olarak silahlı maço erkekleri /kahramanları aldıkları atmosferi sevimli erkeksi kız çocuğu ve hızla büyüyen Pedrick’le aşk yaşayan militan genç kız tiplemesi ile bir ödülü daha hak ediyor.
Engin Şahin/Davey
Oyundaki Bigbangi başlatan ; kara kedi Arap’ı ezen genç Davey ,oyun boyunca Pedrick’e verdiği ters cevaplar,beklenmedik sözlerle seyirciyi hem şaşırtıyor hem de meraklandırıyor” peki ama şimdi ne olacak” dedirterek…
Her mahallede,sokakta rastlanılan türden hafif peltek ve ergen konuşması ile tanıdığımız,bildiğimiz bisikletli bir komşu çocuğu o. Aynı zamanda da Maired’in kerdeşi.Kediyi ezdiği için Pedrick’ten ölürcesine korkuyor.Kediyi boyayarak Pedrick’i kandıracağını sanacak kadar kendini uyanık sansa da , Pedrick’in eski örgüt arkadaşlarının cesetlerini kesmek ve yok etmek konusundaki emrine karşı koymadan itaat edecek kadar da korkak.
Davey ve Pedrick’in babası Donny,oyunda , sorgusuz itaat kültürünün , baskıcı iktidarlar tarafından insanları nasıl insanlıktan çıkarıp köleleştirdiğinin bir simgesi gibiler…Onlar da bu sisteme,bu oyunda,cinayetlere,kanıtları parçalayarak,keserek,izleri silerek ve yok ederek hizmet ediyorlar…
Engin Şahin de, şaşkın ama cahil cesareti sorularıyla Pedrick’i sinir eden çıkışları olan genç ergen tiplemesi ile oyundaki usta oyuncu ağabeylerinin hiç de altında kalmıyor,ileride onları da geçeceğinin ipuçlarını veriyor.
Oyunun konuyu(bazı eski sahnelemelerinde bazı eleştirmenlerin sözünü ettiği) yüzeysel işlediği eleştirilerine ise hiç katılmıyorum.Yazar tiyatro dili ile saçma terör mekanizmasını taşralı küçük bir bir grup üzerinden simgesel yoldan,sıkıştırarak,hayattaki oyuna hizmet eden sahneleri seçerek , takip edilmesi gereken kilometre ve sınır taşlarını vererek aradaki boşlukları seyircinin düşgücü ve birikimi ile doldurmasına imkan verecek şekilde oyununu kurmuş.
Reji : Murat Karasu
Her iyi ve işini çok iyi bilen yönetmen gibi oyunun mesajlarını vurguladığı birkaç nokta atış dışında,bırakmış iyi bir takım oyuncusu grubunu seyirci ile eğlenceli ve keyifli bir iki saat geçirsin…Oyuncuların yolunu açmış…Bana göre bir tek oyundaki grotesk kukla –mankenlerin kanla yıkanan (ölüye işkence ) sahnelerindeki abartılı kan kullanımı ölçüyü biraz aşmış…
Sahnedeki Her Türden Kesit İç Gözümüzle Zihnimizde Tamamlanır
Antik Yunan’da kan efekti verecek malzemeler ; boyalar,salçalar vb. bilinmiyor muydu ki kanlı sahneler sahne dışında oluyor ve bunu bir haberci anlatıyordu.Sizce hangisi daha teatral ve çarpıcı ? Kanı görmek mi ,yoksa , zihinde görmek/düşlemlemek/gözünde canlandırmak mı ?
Noktaları Birleştirme Ve Boşlukları Doldurma Oyunu Olarak Tiyatro
Tiyatroda yazar,dekoratör,yönetmen,karakter,oyuncu bize kesit verir,biz (seyirci) onu tümler,resmin bütününü ortaya çıkarırız.Onun için tiyatroda seyirci sinemadan farklı olarak daha çok etkindir,katılımcıdır.Sadece özdeşleşme,duygular ve düşünceler bakımından değil ; zihinde görme,canlandırma,bütünleme ve hayel ederek boşlukları doldurmak açısından da…Tiyatro,oyun ile seyirci arasında bir boşluk doldurma ve kesitleri bütünleme oyunudur belki de bir yeni tanımla…
Yazara Sonuna Kadar Saygılı Bir Yönetmen Olarak Murat Karasu
Karasu da, yazara sonuna kadar sadık kalarak yazarın sözünü/mesaj(lar)ı nı öne çıkarmayı tercih etmiş her zamanki reji yaklaşımıyla… Söyleyeceği sözü dışarıdan zembille indirmemiş,seyirciyi zorlamamış/dayatmamış tam tersine söyleyecek sözünü yine bizzat oyunun içinden bulmuş,çıkarmış, parlatmış ve seyircinin karşısına getirmiş…
Dramaturgi Ve Mesajlar
Dolayısı ile bazı yönetmenlerin yaptığı gibi,metinle kavga etmemiş,metne yeni bir yorum getiriyorum diye yazarın hiç düşünmediği bazen de yazarın tam aksine sözleri/mesajları uydurup oyuna eklememiş.Belli ki oyunun yazılma gerekçelerini,oyunun anlamını,önemini,ne dediğini iyi etüd etmiş.
Terör Her Türlü Değeri Değersizleştirir
Terör belasının evlat, baba, kardeş, arkadaş, dost, aşk, aile, kan bağı, komşuluk, hemşerilik, akrabalık, millet bağı tanımadığının, terör yaşının düşerek sempatizanlık sıranın çocuklara ve kadınlara geldiğinin, bu illetin namlularını doğrudan artık seyirciye doğrulttuğunun altını çiziyor reji…
Kolektif Başarı
Dekorda Etham Özbora ve rejide Murat Karasu’ ikilisinin bu sezon birlikte kotardıkları son oyun bu. Akın Yılmaz ‘ın ışığı ve karanlığı kullanmadaki hüneri,Yıldız İpeklioğlu’nun kostümlerdeki hem İrlanda hem de biz dahil her yeri imleyen çizgisi,Enes Kuzu’nun İrlanda imgeli atmosfer müziği ve tiyatro adamı Mehmet Ergen’in ustaca kullandığı ve sahnede yağ gibi akan günlük/konuşma/tiyatro dili ile,oyuncuların tam bir takım ruhu ile hep birlikte muhteşem bir seyirliğe imza atmışlar…
