Berna Kurt
20 Ekim’de 6. iDANS Uluslararası Çağdaş Dans ve Performans Festivali kapsamındaki “Eğitmenleri Eğitmek”[1]atölyesine katıldım. Atölye kapsamında, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Bomonti kampusunda düzenlenen“Çağdaş Dans Eğitiminde Alternatif Pedagojiler ve Modeller”başlıklı tartışma toplantısı, bu üniversitenin dans bölümü hocaları ve Türkiyeli diğer eğitmenler ile yurtdışındaki alternatif çağdaş dans ve performans eğitimi kurumlarından temsilcilerin katılımıyla gerçekleşti. Yaklaşık üç saat süren toplantıda, önce yurtdışından gelen eğitmenler kendi deneyimlerini paylaştılar. Daha sonra, müfredat programı katılımcılara önceden gönderilmiş olan Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Çağdaş Dans Programı’nın (MSGSÜÇDP) kuruluşundan bugüne kadar geçirdiği dönüşüm, yaşadıkları sorunlar…vd. aktarıldı.Son bölümde de, farklı kurumlardan gelen birkaç eğitmen daha söz aldı ve Türkiye’deki dans eğitimine ve sahne sanatları ortamına yönelik görüşlerini paylaştı.
Atölye süresi, isteyen tüm katılımcıların söz alması, dans eğitimine yönelik düşünce ve deneyimlerin paylaşılması ve MSGSÜÇDP’na yönelik önerilerin geliştirilmesi için yeterli olmadı. Yurtdışından gelen eğitmenler, Türkiye bağlamına yönelik yeterince bilgi sahibi değildiler. Tartışma sırasında ortaya çıkabilen iktidar sorunlarına yönelik duyarlı bir yaklaşım gösteren ve Türkiyeli eğitmenlerin daha fazla söz almasını talep eden yabancı katılımcılar da bulunmaktaydı. Ancak bu kadar kısa süreli bir buluşmada, yurtdışından gelen katılımcıların hem YÖK sistemi… vb. tarihsel sorunlar ile yerel sanat ve eğitim ortamından haberdar olması hem de tüm katılımcıların ileriye dönük önerilerde bulunması gibi hedeflerin gerçekleşmesi zaten mümkün değildi. Yerli ve yabancı katılımcıları buluşturan tartışmanın kurgulanış biçimi de, ister istemez alternatif Batılı eğitim kurumlarının deneyiminden hareketle, MSGSÜÇDP’na önerilerde bulunmak hedefini merkeze alıyordu. Sırasıyla Avrupa’daki modellere, MSGSÜÇDP ve bu programın müfredatına yönelik önerilere ve eğitmenlik alanına yönelik daha genel bir tartışmaya ayrılan bölümler şeklinde kurgulanan atölye akışı sırasında, en azından iki güne yayılan bir programın gerekli olduğu hissiyatına kapıldım. Çok daha katılımcı bir tartışmaya zemin sunabilecek olan son bölüme zaman kalmamasının önemli bir eksiklik olduğunu hissettim. Ayrıca, Türkiye’de farklı kurumlarda eğitim veren kişilerin bir araya gelmesinin ciddi bir ihtiyaç olduğunu,bu tür bir tartışmanın belki böyle bir buluşma sonrası yürütülmesinin daha verimli olabileceğini düşündüm. Umarım atölye sonrasında diğer katılımcılar kişisel sohbetlerle daha fazla konuşma ve tartışma fırsatına sahip olmuşlardır.
Katılımcıların çoğu, eğer tamamen bağımsız bir oluşuma gitmek yerine var olan-üniversiter/akademik ortam, Bologna sistemi, YÖK…vb- yapılar içinde var olmak tercih edildiyse, bu yapıların kurallarıyla “oynayarak” özgürlük alanları yaratılabileceğine işaret ettiler. Ancak Türkiye söz konusu olduğunda bunun nasıl yapılabileceğini konuşmak için çok daha fazla veriye sahip olmak gerekiyordu ve katılımcıların birçoğu diğerlerinin deneyimlerinden tam da o anda haberdar oluyordu. Bununla birlikte buluşma, bu tür sorunların telaffuz edilmesine imkân sağlamış oldu ve belki de benim gibi başka katılımcıların da, yerel bir buluşmanın öneminin farkına varmasını sağladı.
***
Ben de bu yazı vesilesiyle, atölyeye dair düşüncelerimi toparlamaya çalışırken, fazlasıyla kişisel deneyimlerimden yola çıkarak, çok geniş bir alandaki sorunlar yumağının sadece küçük bir bölümüne işaret etmek istedim. Çözüm önerileri geliştirmenin anca ilk adımını oluşturabilecek bu mütevazı çabanın, sahne sanatları eğitimi alanında farklı deneyimlere sahip kişilerle bir araya gelerek zenginleşeceğini ve somut adımlara dönüşeceğini düşündüm.
Bu deneyimlerin belirleyici unsurları tabii ki kimliğimin 1) akademik 2) hareket eden parçaları: yani Türkiye’de sosyal bilimlerin çeşitli alanlarında eğitim almış, geleneksel danslar merkezli icra ve araştırma çalışmaları yürütmüş olmak; üniversitelerde hem dans hem de sosyal bilimler alanında uygulamalı ve kuramsal dersler vermek. Kısacası hiçbir zaman klasik bir Batılı “dans” eğitimi almadım; konservatuarlarda yetişmedim. Temelde, “dans”ı, hareket gelenekleri ve çağdaş yaklaşımları içerecek şekilde, performans ve kültür çalışmalarının yanı sıra, siyaset ve tarih disiplinleri ile feminist çalışmalardan… vs.den de beslenerek, toplumsal bir bağlamda ele alan çalışmalar yürütüyorum. Kişisel deneyimlerimin özellikle YÖK’le ya da merkezi eğitim sistemiyle bağlantılı olanlarının, atölye sırasındabazı yerli katılımcılar tarafından da farklı şekillerde telaffuz edildiğini söyleyebilirim. İşte ilk elde aklıma gelen sorunlar:
-En başta, YÖK ucubesiyle bağlantılı olarak; akademik kadro açma, değerlendirme ve yerleştirme aşamalarında bölümlerin inisiyatifinin neredeyse sıfıra indirilmesi. Bu, yıllarca kendinden maddi-manevi çok şey vererek, kadro beklentisi içinde, sadece manevi tatmin ve deneyim edinerek ders veren genç akademisyen adayları için, meslek edinme ve akademik hayatta, hatta hayatta (!) kalabilme zorluğu anlamına geliyor;[2]
– Yine her türlü akademik, idari… vd. değerlendirmenin merkeziyetçi bir anlayışla yürütüldüğü bu ülkede, “sanat” bölümlerinakademinin diğer alanları içindeki ikincil bir konuma sahip. Yeni açılan güzel sanatlar ya da sanat ve tasarım fakültelerinde ise “sahne sanatları” bölümleri her zaman tercih edilmiyor;
-Sahne sanatlarına yönelik lisansüstü eğitim kurumların hem sayıca hem de kadro ve içerik açısından oldukça sınırlı durumda;
-Akademik dünyada dillere pelesenk olan “disiplinlerarası” çalışma anlayışı aslında ne zihinlerde ne de pratikte içselleştirilememiş durumda. Örneğin akademik çalışmalar değerlendirilirken, içerikten çokmezun olunan lisans ve lisansüstü eğitim programlarının sürekliliğine önem veriliyor;[3]
-Bazı konservatuarlarda ya da güzel sanatlar fakültelerinde son derece kemikleşmiş bir çalışma anlayışı hüküm sürüyor. Örneğin “hareket”le bağlantılı dersler, “klasik bale” çalışmalarına indirgenebiliyor;[4]
-Dans alanını –bale, çağdaş dans, halk oyunları, sosyal danslar…vs.- kompartımanlara bölen ve bu suni kompartımanlar arasındaki alışverişlere kapalı olan zihniyetler ne yazık ki hâlâ varlığını sürdürüyor.[5]
Sıraladığım bu maddeler ilk aklıma gelenler, tabii benim için çoğu zaman (can) yakıcı olmuş olanlar. Ama genel tablo bu kadar da karanlık değil. İstanbul’da gittikçe daha da çeşitlenen bir sahne sanatları ortamı var; etkinlikleri takip etmek gün geçtikçe zorlaşıyor. Zihni de, bedeni de açık[6] birçok kişi çeşitli alanlarda inisiyatif alıyor ve belli bir dönüşüme katkıda bulunmak için çaba göstermeye niyetleniyor. Ve bu kişilereçok iş düşüyor…
[1]Atölye hakkında daha ayrıntılı bilgi için bkz. http://www.idans.info/2010/index.php?Festival=idans06&Application=index&Language=tr&Url=&Application=Articles&Url=21
[2]Son yıllarda hayatta kalmayı zorlaştıran etkenlerden biri de, akademik değerlendirmelerde hakkaniyeti sıfırlayan “politik” kadrolaşma çabaları.Yanı başımda gözlemlediğim ve kişisel olarak da tecrübe ettiğim haksızlıklar, beni de zaman zaman “beyin göçü”nün bir parçası olmaya zorlamadı değil.
Ayrıca birçok akademisyen gibi ben de, son dönemde gündeme gelen yeni YÖK yasa taslağının, bu haliyle, var olan sistemi daha da kötüleştireceğini düşünüyorum. Kişisel olarak, hükümetin var olan “ucube”yi yok edecek bir “vizyon” sunmasını beklemiyordum. “Ustalık” döneminin arızalarıyla bağlantılı olarak “kendi YÖK’ümü kendim yaratırım” anlayışının hakim olduğu bu taslak metninde, Batılı ülkeleri model alma söylemiyle meşrulaştırılan ve aslındaözlük haklarınıve akademik özgürlükleri iyice tırpanlayan bir “piyasalaştırma” mantığının öne çıktığını anlamak hiç de zor değil…
[3]Bu benim için çoğu zaman “aaaa, siyaset bilimi, sanat yönetimi ve tarih; ne alâka?” diyen büyük akademisyenlere cevap verme sıkıntısı anlamına geldi: Türkiye’deki akademik sistemle mi başlasam; yoksa “ukalalık yapmadan”, çalışmalarımın sadece başlıklarına bile bir göz atsa belli bir tutarlılık ve süreklilik gözlemlemeyebileceğini, bu durumu bir zenginlik olarak da yorumlayabileceğini mi ima etsem? Ay bilmem ki, ne yapsam?
[4]“Türk halk oyunları” bölümlerinden mezun değilim, yani yeterince “folklorcu” değilim; bale ve modern ve/ya çağdaş dans bölümlerinde de okumadım; o zaman örneğin oyuncu adaylarına hareket eğitimi veremez miyim, dans kuramı ve tarihiyle ilgili bildiklerimi aktaramaz mıyım? “Bilgi” neredeyse oraya giderek, farklı hareket biçimlerine yönelik atölyelere katılarak, içinde bulunduğum ortamı sürekli sorgulayarak ve öğrencilerimden de öğrenerek kendi kendimi geliştirme şansım hiç mi yok? Yani aslında bu dersleri vermedim de değil; öğrenciler de, ben de,yöneticiler de sevdi bu dersleri. Oyun, film ve dizi setlerinde koşturan öğrencilerim beni hâlâ boşuna aramıyordur herhalde?
[5]İki sene önceki katıldığım bir “Dans Forumu”na yönelik çağrıda, “klasik ve çağdaş-tüm dansçıların katılımının beklendiği” söylenmiş; tartışma sırasında da bale ve çağdaş dansalanları arasındaki iletişim kopukluğunu aşmaya yönelik çeşitli önerilerde bulunulmuştu. Bu esnada ortamın tek “folklorcusu” olan bendenizi tanımayan bir kişi, “Allahtan bu toplantıda ‘folklorcular’ yok demişti; “nasıl bu kadar seyirci bulduklarınıanlamıyorum zaten” diye de eklemişti! Muhtemelen bu Batılı, çağdaş, üst kültür insanının aklına ‘folklorcuların’da sahne sanatlarından beslenen, çağdaş çalışmalar yapabileceği gelmemişti. Biz bale, modern dans, çağdaş dans, tiyatro…vb.alanlarına yönelik okumalar, çeviriler, tartışmalar…vs. yapma ihtiyacı duyarken, o “folklor” diye tanımladığı alanla ilgili üç saniye düşünme ihtiyacı bile duymamıştı.
Tabii ki herkesin bu zihniyette olmadığını biliyorum -neticede beni bu foruma davet eden kişi de, organizasyon grubunda görev alan çağdaş dansçı bir arkadaşımdı- ama bu zihniyet oldukça yaygın; dolayısıyla sık sık karşınıza çıkabiliyor. Ve bale, çağdaş dans…vs.alanlarına hakim olan tekil bir anlayıştan bahsedilemeyeceği gibi, biz ‘folklorcu’ türünün de çeşit çeşit olduğunu anlatmak benim gibilere düşüyor!(foruma dair ayrıntılı bir haber için bkz. http://mimesis-dergi.org/2010/09/%E2%80%9Cdans-camiasi%E2%80%9D-dans-forumu%E2%80%99nda-bulustu/
[6] Bu ikisini ayırmıyorum tabii ki; yaygın kullanım “zihni açık” ya; konumuz itibarıyla yalnız-eksik kalmasın istedim:)
