Mimesis Çeviri / HowlRound. 8 Temmuz 2012, Çeviri: Deniz Aydın
1
BİR SORU
Geçenlerde babam bana Civic Practice’teki [Yurttaş Girişimi] işimde ne yapmaya çalıştığımı sordu. Ona şunu söyledim:
“Bugünlerde bu ülkede özel sektör ve kamunun her alanında birçok zorlukla karşı karşıyayız ve sanatçılar, şaşırtıcı ve anlamlı şekilde yardımcı olabilecek, kullanılmamış devasa bir kaynak oluşturuyorlar.”
Babam sanatçıların bu zorluklar üzerine oyunlar yaparak seyircilerin dikkatini sorunlar ve potansiyel çözümler üzerine çekebileceklerini kastettiğimi düşündü. Oyunları sevmeme ve zaman zaman oyunlar sahneye koymama rağmen, demek istediğimin bu olmadığını kendisine söyledim.
“Ben sanatçılar ve toplumun üyeleri arasında çeşitli şekillerde ortaklıklar yakalama olasılığının farkında olan ve buna değer veren sanat uygulamacıları ve savunucularının sayısının artmasına yardımcı olmak istiyorum.”
Babam Baltimore şehir merkezinde Maryland Üniversitesi Hukuk Fakültesi tarafından işletilen bir hukuk kliniğinde[i]gönüllü olarak hizmet veren emekli bir avukat. Açıkla yapmayı denemek ve belirgin bir örnek vermek maksadıyla ona klinik hakkında ne düşündüğünü ve misyonlarını daha iyi yerine getirmek için neye ihtiyaç duyduklarını sordum. Özellikle Batı Baltimore’da, sundukları hizmetlerin duyurulmasına ve değerli bir kamu kaynağını ücretsiz sağladıklarının bilinmesine ihtiyaçları olduğunu söyledi. Ona şöyle yanıt verdim:
“Batı Baltimore’daki ilişkilerinizi ve görünürlüğünüzü artırmak için stratejiler geliştirmek üzere sizinle ortaklık kuracak bir tiyatro sanatçısıyla çalışma hakkında ne düşünürsün?”
El ilanları veya diğer pazarlama stratejilerinden mi bahsettiğimi sordu. Bundan bahsetmediğimi söyledim..
O zaman bir sanatçının, hukuk kliniğinin çalışmalarının görünür ve erişilebilir olmasına nasıl yardımcı olabileceğini sordu.
2
(AİLEVİ OLMAYAN) İLİŞKİLER
Günümüzde kurumsal tiyatrolarda kamusal ortaklıklar çoğunlukla büyük prodüksiyonların çevresinde geliştirilen programlar dahilinde kurulur. Bu programlar dramaturjik kavrayışı ve sanatçılar tarafından seçilen ve sunulan işin etkisini derinleştirmek için vardırlar. Kurumlar bazen ortaklarını tekil projelerin ötesinde taşırlar ve içerik ortaklarının toplumsal tabanı ve göreviyle ilintili görünüyorsa başka projelerde de yeniden bu ortaklardan yardım isterler. Bu ortaklıklar değerlidir; taraflar anlamlı ve ortak ilgi alanları çevresinde etkin biçimde yeni ilişkiler kurabilirler ve sanatsal örgütlenmelerin yerel topluluklardaki alanlarını genişletmelerine yardımcı olurlar. Ancak bu ortaklıklar diyalogtan çok monoloğa yakın bir kipte işlerler. Başlangıç itkisi – yani çağrıyı ortaya koyan ses diyelim – sanatçıdır. Sanatla ilgili olmayan ortağın bir kaç seçeneği vardır: dinlemek, cevap vermek ya da vermemek. Ancak görüşme ve birlikte yaratma için davet nadir olarak diğer ortaktan gelir.
Bir yeteneği diğer tüm yeteneklere (tartışılır bir şekilde) yeğ tutan ve işbirliğini esas alan bir yapıya dahil sanatçılar ve organizatörler olarak, o yeteneğe yeni bir kullanım alanı kazandırabileceğimiz bir andayız. O yetenek dinlemektir, eğer onu bilinçli bir şekilde ve cömertlikle işlevlendirebilirsek, toplumdaki rolümüzü radikal biçimde dönüştürebiliriz. Sanat organizatörleri sanatçı olmayan ortaklarıyla yalnızca proje bazlı ihtiyaçlar çerçevesinde ilişkilenmek zorunda değildir. Ortaklıklar ilişki bazlı da olabilir ve projeler farklı bir biçimdeki alışverişten de doğabilir. Tiyatro için / bünyesinde yeni bir iş üretmek yalnızca yeni oyunlar yapmak mânâsına gelmek zorunda değildir. Yeni ilişkiler, yeni etkinlik ve süreç biçimleri, disiplinlerarası ve sektörel sınırları aşmak için yeni yollar üretmek anlamına da gelebilir.
3
KESİŞMELER
Son zamanlarda, Sojourn Tiyatrosu’nun ilişki bazlı işlere dair uzun soluklu araştırmasının bir uzantısı ve Center for Performance and Civic Practice’in etkinliklerinin bir parçası olarak Civic Practice’i, tiyatro sanatçısının kendi zanaatinin tüm birikimini, sanatçı olmayan ortağıyla sürekli ve ilişki bazlı diyaloğu üzerinden belirlenen ihtiyaçlara cevap verecek şekilde işlevlendirdiği bir etkinlik olarak tanımlıyorum. Bu durum iki içerik setinin kesişmesidir. Bunlara x ve y eksenleri diyelim.
X ekseni, oyun üretmekle kısıtlı olmayan, daha ziyade tiyatro sanatçısının oyun (ve performans) üretme deneyimi sayesinde ulaştığı bir araçlar ve birikim setidir. Biz bu birikimi masaya, davet edildiğimiz her masaya koyarız.
Bu araçlardan bazıları şöyledir:
- Kolektif karar alma ve ortak yatırım planlama süreçlerini tasarlama ve ona öncülük etme becerisi,
- Belirlenen zamanda kamusal bir etkinliği kavramsallaştırma ve gerçekleştirme becerisi,
- Karmaşık bir içeriği sentezleyerek ifade edilebilir ve anlaşılabilir bir anlam oluşturma becerisi,
- Sorun çözme becerisi,
- Farklı çıkarlara sahip farklı paydaşlardan koalisyonlar yaratma becerisi.
Biz bu dramaturji ve süreç araçlarını kendi alanlarımızda taşıyoruz. Bunları sanatsal ifadenin ana görev olmadığı diğer alanlara da taşıyabiliriz.
Y ekseni ise – eğer kulak verirsek – sanat temelli olmayan alanlar olarak sayabileceğimiz kesimlere ait ihtiyaçlar veya arzulanan sonuçlar setidir. Bu arzulanan sonuçlar, işbirliği temelli ortak işler için berrak başlangıç itkileri sunar:
- Taraf olma – görünürlüğe ve görevin / mesajın iletilmesine yardımcı olmak,
- Diyalog – farklı grupları anlamlı alışverişler için bir araya getirmek,
- Öykülerin paylaşılması – belirli bir toplumdan veya belirli bir konu hakkında anlatıları toplamak ve paylaşmak,
- Kentli uygulama – toplum ile karar vericileri sorun çözme ve vizyon belirleme için bir araya getirmek,
- Sektörler arası yenilik – yeni bilgi yaratmak ve beyan etmek için değişik alanlar ya da disiplinlerden yetenekleri ve deneyimleri kaldıraç olarak kullanmak.
Başka bir şekilde ifade edecek olursak, sanatçı olmayan ortakların bazı ihtiyaçları şöyle tanımlanabilir:
- Kutuplaşan konular üzerine yeni bir diyalog çerçevesi inşa etmek,
- Koalisyonlar kurarken çeşitli kişisel çıkarların farkında olmak,
- Dahili ve harici paydaşlar için iletişim stratejileri geliştirmek,
- Sahanın veya mekanın nasıl algılandığı ya da deneyimlendiğini yeniden tanımlamak.
X ekseni araçlardır
Y ekseni ihtiyaçlardır.
Civic Practice bunların kasıtlı biçimde kesiştirildiği yerde ve anda olabilecek şeydir.
Ben sanatçıların kendilerinden vazgeçercesine bütün toplumsal ortaklarının arzularının hizmetinde olmalarını önermiyorum. Her işbirliğinde olduğu gibi, değerlerin dengelenmesi gerekir. Sohbetler bazı ortak amaçları açığa çıkarmalıdır. Etkinlik paylaşılan, cömert bir meraktan ve kamusal işteki ortak yatırımdan gelişir. Bu pratiğin temelinde dinleme ve zaman içinde sanatçının birikimi ile ortağın gereksinimlerinin karşılıklı olarak nasıl beklenmedik anlarda ve önceden hayal edilemeyecek biçimlerde birbirine hizmet edeceğini keşfetme ihtiyacı yatar.
4
BAZI ÖRNEKLER
(Aşağıdaki örnekler, bir çok örnek arasından seçilmiş çıkış itkisi, kurum, biçim ve coğrafi bölge açısından çeşitlilik arz eden birkaçı):
- Adalet sistemini konu edinen ulusal bir diyalog projesi olarak Appalshop’ın Thousand Kites’ı
- Los Angeles Yoksulluk Departmanı’nın Skid Row’daki evsizleri savunma ve onlarla birlikte çalışmaya dönük uzun soluklu işi,
- Ping Chong and Company’nin Undesirable Elements Series adlı işi, şu an onlarla iletişime geçen ortakların ihtiyaçları üzerine kurulu, temaya bağlı öykü paylaşma biçimleri yaratıyorlar – örneğin Secret Survivors Production adlı işleri,
- Marty Pottenger’in tam zamanlı sanatçı olarak Portland, Maine’de çalışması, Belediye çalışanlarının ihtiyaçlarını öğrenmesi ve Civic Application ile beraber programlar oluşturması,
- Sojourn Theater’ın the New River Valley Planning Commission ve Virginia Tech ile Virginia’nın beş kırsal ilçesinde çalışması ve Sojourn’un interaktif prodüksiyonu built’in bir kısmını diyalog alanları oluşturmak ve Civic Application ile bir kamusal ilişki aracı yaratmak üzere kullanması,
- Lookingglass Theater Company’nin Chicago’da Alzheimer hastalarıyla ve bakıcılarıyla çalışması; sağlık ve uzun süreli bakım konularındaki zorluklara işaret ederken sektörler arası yenilikçiliğin gücünü kullanması
Ve üniversitelerdeki örnekler:
- İllinois’te kültürel imaj ve kimliğe odaklanan bir performans / enstalasyon etkinliği oluşturmak üzere Müslüman Öğrenci Birliği ile birlikte çalışan bir lisansüstü tiyatro öğrencisi,
- Maryland’de görünürlüğü artırmak ve güvenli bir alanı daha cazip kılmak amacıyla gösteri, katılım ve inşa işlerini birleştiren tek günlük bir etkinliği kavramsallaştırmak için bir LGBT Merkezi ile çalışan bir lisansüstü tiyatro öğrencisi,
5
İŞİ YAPMAK
Onyıllar once tiyatro kurumları eğitim programları geliştirmeye başladıklarında “öğreten sanatçı” kavramı kimi oyuncular, oyun yazarları, yönetmenler, mucitler, tasarımcılar ve diğer tiyatro sanatçıları için yaygın bir ünvan haline geldi; bu sanatçılar zamanlarının bir kısmını harcayacakları ve gelirlerinin bir kısmını kazanacakları şekilde insanlarla (büyük çoğunlukla genç insanlarla) büyük bir çeşitlilik arz eden öğrenim bağlamlarında çalışma yürütüyorlar. İster sanatsal disiplinin becerilerini öğretsinler, ister müfredatlarını derinleştirmek için entegre performans taktikleri kullansınlar ister okulların zorlu toplumsal ve kültürel mevzular üzerine inceleme ve tartışmalar yapmasına yardımcı olacak tiyatro etkinlikleri ve atölyeler yaratıyor olsunlar, bu öğreten sanatçılar yukarıda x ekseninde listelenen birikimleri kullanıyorlar. Ve mükemmel birer dinleyiciler. Bu kişilerin en iyileri ortaklık kurdukları örgütlerin ihtiyaçlarına ve işbirliği yaptıkları / öğrenim verdikleri / rehberlik ettikleri bireylerin değişen enerjilerine karşı bile duyarlı olanları. Başka bir deyişle, geniş alanlara yayılan bir atılım olan Civic Practice’e giden yolu inşa etmekte bize yardımcı olabilecek yetenekli (ve kapasitesinin altında kullanılan) bir sanatçılar lejyonu yanı başımızda hali hazırda bulunuyor.
Ek olarak, hiç eğitim vermemiş ancak Civic Practice’in kendilerine önerdiği tipte bir işe aç olan çok, pek çok tiyatro uygulamacısı var ve bu işin anlamlı bir şekilde üstesinden gelebilecek yeteneğe de sahipler. Ülkenin çeşitli yerlerindeki üniversite tiyatro programları kentli birliktelikler, toplum bazlı uygulama, alan bazlı işbirlikleri ve uygulamalı tiyatro hakkındaki derslere gelen talepte katlanarak artan bir büyüme gözlemliyorlar. Aslında, kendisini önceleyen ve yıllardır kullanılan uluslar arası ve sahiplenilmiş terimlerin ve alanların ardından, bu ülkede de Uygulamalı Tiyatro alanı hızla çekiş gücü kazanmaya başladı. Yeni moda bir terim olan “uygulamalı”nın meydan okuyuculuğu şurada: Tiyatro taktiklerini yaratıcılık ve performansın sunumu dışında (belki yaratıcılığı da içererek) kullananların “hizmet” oyununda yer aldıklarını önerirken, “yapan ve gösterenlerin“ “sanat” oyununda yer aldığını savunuyor. Ancak bizim alanımız yayılmak için ruhsal olduğu kadar estetik açıdan da çeşitli itkilerin gücüne ve tüm biçimlerin stratejilerine ihtiyaç duyuyor. Kentli yaşamla sanatsal eylemin kesişiminde bulunan melezler gerek bireysel gerekse bir uygulamacı topluluğu olarak bizlere, sanatsal örgütlerimizi toplumsal hayatın yaşamsallığında yeni ve derinlemesine etkili yollarla merkezi hale getirebilecek potansiyele sahip olduğumuzu söylüyor.
Kentli, iş yaşamından, sosyal hizmetlerden, toplumdan, sağlık, eğitim ve inanç bazlı kesimlerden ortaklarla bağlantı kurabiliriz. Kurduğumuz bağlar ilişkiye özel olacaktır ve başlangıç itkisi sadece biz sanat örgütlerinin gösterim için seçtiği içerikler değil, yaratıcılık ve işbirliğinin kaynaklarını kullanıma açan ve eski – yeni işbirlikçilerle ortaklık içinde yapılan geniş bir eylemler yelpazesi olacaktır. Bizim alanımızda, yetenekler, ortaklıklar ve liderlik çevresinde bir şeyler inşa etme kapasitesi vardır. Belirli örgütler ve bir alan olarak bu işi yaparak şunları başarabiliriz:
- Katılımcılardan oluşan büyük bir havuz ve sanatta katılımcılığın ne anlama geldiğini ifade eden geniş bir yelpaze oluşturmak,
- Sanatçılara kendi toplumlarına yatırım yapmaları, sanatlarını uygulamaları ve yaratıcı toplumsal aktivite için talep oluşturmaları için yeni ve anlamlı olanaklar sunmak,
- Sanatçıların sanatın geleneksel olarak özümsendiği ve sunulduğu alanların ötesinde toplumsal alanlara taşıdığı birikime talebi artırmak.
6
BİR CEVAP
Babam bana şöyle sordu—
Bir tiyatro sanatçısı hukuk kliniğinin çalışmalarını daha görünür ve erişilebilir kılmakta nasıl yardımcı olabilir?
Ona şunu anlattım—
“Batı Baltimore’da bu işe ev sahipliği yapmak isteyen ve kliniğin sunduğu hizmetlere inanan ortaklarla bir sanatçı çalışabilir ve toplumsal diyalogların biçimlendirilmesi, klinik ve toplum üyelerinin birbirleriyle bağlantıya geçmesi için ilginç ve yaratıcı yollar bulunması konularında yardımcı olabilir. Bu özgül durumda hangi imgesel davranış biçimleri ya da ifade eylemleri ortaya çıkar bilmiyorum. Ama bu işe kanalize olmuş bir tiyatro sanatçısı paylaşılan ve işbirliği içeren amaçlara alışık olacak, katılımcı süreçlerde tecrübe sahibi olacak ve en önemlisi, karşısındakilerin neyi bilmediklerini ve nasıl daha çok bileceklerini biliyor olacak. Onları dinleyerek.”
7
SONUÇ
Yeni iş üretmek sadece yeni oyunlar yapma anlamına gelmek zorunda değil. Ve bizim yeni iş pratiğimiz sadece ifademizin kalibresini yükseltmekle kalmıyor, aynı zamanda dinleme yetimizin niteliğini da artırıyor. Eğer bunu başarabilirsek, şu an kentsel yaşamın ümitsizce neye ihtiyaç duyduğunu modellemiş olacağız – diyaloğu monoloğun önüne, imgelemi sorun çözmenin kalbine ve dinlemeyi ifade ile eşit değerde bir yere koyan bir pratik.
[i]Kâr amacı gütmeyen, hukuki konularda kamusal hizmet veren özel kurumlar (Ç.N.)
