Çocuklar ve Tiyatro Yarışmaları

Günümüzde çocuklar, küçük yetişkinler olarak algılanmaya başlanmıştır. Çocuğa ait pedagojik özellikler göz ardı edilerek, çocuklar neredeyse konuşmaya başladıklarından beri kendilerini yetişkin dünyasında bulmaktadırlar. Günümüzde “çocuk” kavramı tartışıla dursun, çocukların kıyafetlerinden tutunda, oynamaları istenen oyunlara kadar, yetişkin dünyasında birer tüketici durumuna sürüklenmektedirler. Çocuğun ailesi kanalıyla “pazar” olarak görüldüğü bir çağda, çocuğun saflığını ve “kendiliğini” nasıl koruyacağız? Reklamlarda, medyada, televizyonda çocuğun durduğu yer neresidir? Gönül isterdi ki, günümüz çocuk tiyatroları emekçileri bu soruyu tartışsın ve çözümler üretsin. Ancak henüz bu kavramların tartışılmasına gelinemedi.

Çocuklar tiyatroda da meta olarak görülmeye başlandılar. Özel okulların birbirlerinden farklı olma iddialarında, çocuklar acımasızca kullanılıyorlar. Öğretmenlerde bu sistemde işlerini kaybetmemek ya da işlerini iyi yaptığı iddiasını koruyabilmek için, çocuklara fiziksel ve duygusal olarak yüklenmektedirler. Devlet okullarında durum özel okullardaki kadar yıpratıcı olmamasına rağmen, çocuğa biçilen rol yine değişmiyor. Çocuklar yarışmalardan yarışmalara sürükleniyor. Sadece tiyatroda değil her alanda konuşmaya başladıklarından beri yarıştırıldıklarını görüyoruz. Bu yarış her geçen yıl Milli Eğitim Bakanlığının katkılarıyla artarak sürmekte ve nereye gideceği kestirilemeyen, çocuklar üzerindeki zararı öngörülemeyen durumlar ortaya çıkmaktadır.

Tiyatro yarışmaları Oscar törenlerini aratmayacak biçime kavuşmuştur. Üstelik bu yarışmalar festival, şenlik adları altında da yapılabilmektedir. Adı üstünde şenlikler ve festivaller yapıldığı konu üstünden ortam yaratmak ve paylaşımda bulunabilmek için düzenlenir. Oysaki, ne özel tiyatro yarışmalarında ne de M.E. B.’lığının düzenlediği yarışmalarda bu özelliğe rastlanmamaktadır. Yarışma ortamında, hele de çocukların olduğu bir yarışma ortamında nasıl bir paylaşım beklenebilir ki? Çocukların hayata hazırlanmaları gerektiği, her alanda yarış olduğu kaçınılmaz gerçeğini savunan “aydınlar” ise yanılmaktadır. Çocuklar zaten kendi aralarında rekabet duygusunu oyunlarında geliştirmektedirler. Biz yetişkinlere düşen görev ise (eğer yaşadığımız dünyanın değerlerini onaylamıyorsak) çocukları üretmeye ve paylaşıma odaklayabilmektir. Bu yüzden yarışmaları yüceltmek ya da desteklemek mesleğimize ve çocuklarımıza zarar getirecektir.

Tiyatro doğası itibariyle yarışmaya uygun değildir. Her oynanan oyun bir diğerinden değişik olacağına göre, bir tiyatro oyununun yarıştırılması mümkün değildir. Yetişkinler bu gerçeği bilirler bu yüzden tiyatro yarışmaları düzenlenmez. Yetişkinler tiyatro yarışmalarından kendilerini korurken, aynı ayrıcalığı çocuklara sunmamaktadırlar. Bir resim, bir seramik obje, bir yazı doğası gereği yarıştırılabilir, her zaman aynı biçimini koruyacaktır. Tiyatro için bu söz konusu değildir. Subjektifliğin önüne geçebilmek mümkün olmayacaktır. Tiyatro yarışmalarının savunulacak bir yanı yoktur. Ancak tiyatro buluşmaları yapılabilir.

Bu nedenle YARIŞ-MA YARIŞTIR-MA diyoruz! Aynı görüşleri paylaşıyorsanız lütfen http://tiyatrobiryarismadegildir.blogspot.com/ adresine girin ve bir e-mail atın imzalar çoğalsın ve çocuklar artık en azından tiyatro alanında yarışmasın!

Kişisel Bir Deneyim;
Özel Marmara İlköğretim Okulunda çalışırken “Çocukların Çocuklara Tiyatro Festivali”ni düzenledim. Önümüzde bu alanda Ankara ve İstanbul’da yapılan İNGED yarışmaları vardı. (Bu yarışmalara okul yönetimince çalıştığım okulla katılmak zorunda kaldığımı ve yarıştıranlardan biri olduğumu da açıklamalıyım; bu yarışmaları onayladığım anlamına gelmez.) MEB ve İNGED yarışmalarında verilen ödüller Oscar törenini aratmaz ve gruplar birbirlerinin oyunlarını genellikle seyretmezler. Ortada bir yarışma, rekabet havası vardır. Bu rekabet ortamını nasıl aşarız ve okulların kapanışa kadar durmasını nasıl sağlarız diye düşünürken farklı bir biçim geliştirdim. Okullarda çalışanlar bilirler, eğer kapanış için toparlayıcı bir etkinlik yaratamazsanız gruplar işleri bitince okullarına dönerler.

Çocukların Çocuklara Tiyatro Festivali deneyiminde yine bir jüri vardı, ancak bu jüri katılan grupların okullarından oyuncu olmayan ikişer öğrenciden oluşuyordu. Çocuk jürisi elindeki kâğıtlara oyunları “en” formatı içinde işaretledi. Bu “en”ler birbirinden daha üstün olmayan nitelikler göz önüne alınarak bulundu. Kriterler grup sayısı kadar belirlendi. En güldüren oyun, en düşündüren oyun, en fantastik oyun, en görsel oyun, en müzikli oyun, en masalsı oyun gibi aslında suni ama biri diğerinden değer olarak farklı olmayan kriterler seçildi. Bu biçim sadece grupların kapanışta bir araya gelmelerini sağlamak amacıyla kullanılmıştır. Festival duyurunuza oyunların tümünü izlemeyi şart koysanız da bir kapanış organize edilmediği sürece okullar oyunlarını oynayıp gitme eğilimindedirler. Amaç festival ruhuna uygun olarak çocukların değerlendirdiği, yarışma kriterine sahip olmayan bir biçim üzerinden, kapanış ruhunu yaşatabilmekti. Üç yıl üst üste denediğimiz bu biçim oldukça başarılı oldu. Bir festival coşkusu tiyatro grupları tarafından yaşandı. Bu biçimin kullanılmasında ne yazık ki başka bir neden daha var. Eğer yarışma gibi görünmüyorsa okul müdürleri bu tür etkinliklere katılma izni vermekte zorluk çıkarabiliyorlar. Ne yazık ki eğitimci kimliklerinden daha çok, ticari kimliklerine sahip çıkan özel okul müdürleri, dereceyi ve alınan ödülleri önemsiyor ve öğretmenlerinin katılım isteğini buna göre değerlendiriyorlar.

Sonuç olarak bu biçim sadece yarışma formatı gibi görünen, ama yarışma olmayan bir öneridir. Sadece bir geçiş formülü arayanlar için yazılmıştır. Savunulması gereken, çocuk da olsa jürinin hiç olmadığı, çocuk tiyatroları festivalleri, şenlikleri, buluşmalarıdır.